Ένα πολύ όμορφο βίντεο, το οποίο παρουσίαζει τις ομορφιές της Τυλίσου «ανέβασε» στο youtube η Μαρία Περισυνάκη και ανήρτησε στη σελίδα του στο Facebook ο Πολιτιστικός Σύλλογος του οικισμού.
Μάλιστα, η κα. Περισυνάκη στη δημοσίευσή της αναφέρει την ιστορία του οικισμού με πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Συγκεκριμένα, αναφέρει:
«Το σημερινό χωριό διασώζει ακέραιο το προελληνικό όνομα της αρχαίας πόλης, στα ερείπια της οποίας έχει κτιστεί. Αξιοθέατο αποτελεί ο αρχαιολογικός χώρος της Τυλίσου. Η πόλη ανασκάφτηκε από τον Ιωσήφ Χατζηδάκη, ιατρό και αρχαιολόγο, που υπήρξε από τους ιδρυτές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας της Κρήτης και του Μουσείου του Ηρακλείου.
Η ανακάλυψη της αρχαίας πόλης έγινε τυχαία, καθώς το 1906, ένας κάτοικος του χωριού, ενώ έσκαβε, βρήκε τέσσερεις μεγάλους λέβητες, τους οποίους τους έφερε για πούλημα στο Ηράκλειο. Σε εργαστήρι κάποιου χαλκουργού, η ομάδα του Χατζηδάκη τους είδε τυχαία και τους αγόρασε για το Μουσείο. Στη συνέχεια έλαβαν άδεια να ξεκινήσουν οι ανασκαφές και εκείνες άρχισαν το 1912 και διήρκεσαν τρία χρόνια. Το 1940 ο καθηγητής Νικόλαος Πλάτωνέκανε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των μεγάρων της Τυλίσου, κάτι που συνεχίστηκε και στη δεκαετία του ' 50.
Στη διάρκεια εργασιών για τη στερέωση των διαδοχικών πλακόστρωτων δρόμων ανακαλύφθηκε νέα πλακόστρωτη αυλή. Αυτά χρονολογούνται από το 1400-1200 π.Χ. Κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές ανακαλύφθηκαν σημαντικότατα και σπάνια αρχαία ευρήματα, όπως τρεις πελώριοι χάλκινοι λέβητες, μοναδικοί στο Αιγαίο Πέλαγος, ένα χάλκινο ειδώλιο, πινακίδες σε ανακτορική Α μινωική γραφή, πιθάρι με χαραγμένη επιγραφή στη Γραμμική Α, ρυτόαπό οψιδιανό, δεξαμενή νερού, τάφοι που ανήκουν στην τελευταία περίοδο ακμής (1400-1200 π.Χ.) , σφραγίδες και πήλινα αγγεία. Η αρχιτεκτονική των μεγάρων και οι τοιχογραφίες που βρέθηκαν στην αρχαία Τύλισο προσιδιάζουν τις αντίστοιχες της Κνωσού. Οι δύο πόλεις συνδέονταν ιδιαίτερα την περίοδο 1450-1200 π.Χ., όπως φαίνεται από τα ευρήματα.
Η θέση της πόλης εντοπίστηκε από δύο περιηγητές του περασμένου αιώνα, τον Πάσλεϊ και το Σπρατ. Ο πρώτος μάλιστα έγραψε ότι άκουσε από τους κατοίκους το όνομα της αρχαίας πόλης και αυτό του ήταν αρκετό για να καταλάβει ότι βρισκόταν στην αρχαία Τύλισο.
Η ύπαρξη ιχνών ιερού της μινωικής εποχής σε ένα δέντρο, στην κορυφή του όρους Πύργος. Το Ιερό ιδρύθηκε γύρω στο 2000 π.Χ. και βρέθηκε το 1962 από τον αρχαιολόγο Αλεξίου. Στο χώρο αυτό ανακαλύφθηκαν λατρευτικά σκεύη και ειδώλια από πηλό, τα οποία φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Σημερινός οικισμός
Το γεγονός ότι το όνομα της αρχαίας πόλης διατηρείται μέρι σήμερα σημαίνει ότι η περιοχή δεν έπαψε να κατοικείται. Στα ενετικά αρχεία, αναφέρεται με διάφορες παραλλαγές της ονομασίας. Το 1271 σε συμβόλαιο προπώλησης κρασιού, αναφέρεται ως Tilise, και σε συμβόλαιο του 1301 αναφέρεται ως Dilisi. Στο «Κατάστοιχο των Εκκλησιών και των Μοναστηριών του Κοινού» αναφέρεται ως Dilese (1248), Delese (1268) και Tilisso (1450). Σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα του 1374 αναφέρεται ως Tilisso. Ο Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 την αναφέρει ως Teles. Στην απογραφή του Καστροφύλακα (1583), αναφέρεται ως Telese με 546 κατοίκους (Κ102). Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Tylisso με 90 χριστιανικές και 10 μουσουλμανικές οικογένειες.
Η Τύλισος βρισκόταν πάνω στο δρόμο ο οποίος συνέδεε την κεντροανατολική Κρήτη με την δυτική. Ο δρόμος, αφού περνούσε από την Τύλισο, διέσχιζε ένα φαράγγι και έφτανε στον Σκλαβόκαμπο και τις Γωνιέςκαι στη συνέχεια στην Αξό. Λόγω της στρατηγικής θέσης της Τυλίσσου στην έξοδο του φαραγγιού, κατά την επανάσταση του 1866 δώθηκε μάχη στις 7 Απριλίου 1867, με σκοπό την αναχαίτηση του Ρεσίτ πασά, ώστε να μην περάσει στη δυτική Κρήτη. Παρά τις ενισχύσεις, ο Ρεσίτ δεν κατάφερε να περάσει και οπισθοχώρησε στο χωριό Μονή. Η μάχη αυτή έγινε γνωστή ως η μάχη της Τυλίσου.
Στην απογραφή του 1881, η Τύλισος είχε 536 χριστιανούς και 47 Τούρκους κατοίκους. Στις επόμενες απογραφές η Τύλισος είχε 775 (1900), 932 (1920), 1.139 (1928), 1.177 (1940), 1.322 (1951), 1.372 (1961), 1.167 (1971) και 1.230 (1981) κατοίκους».
Απολαύστε το: