Δεν προτίθεμαι να υποκαταστήσω τους άξιους εισηγητές της εσπερίδας στη μνήμη του Ιωάννη Περδικάρη, κ.κ. Μ. Αστυρακάκη και Μ. Δρακάκη, μα είναι νομίζω χρήσιμο να καταγραφούν κάποια από τα γεγονότα και τις ευτυχείς συγκυρίες που βοήθησαν στην επάνοδο του Περδικάρη στη γενέτειρα του.
Του Γιώργου Τζωράκη*
Το επόμενο διάστημα θα πρέπει να οργανώσουμε, πάλι στην Τύλισο, ένα κοινό αφιέρωμα στον Περδικάρη και στον Ιωσήφ Χατζιδάκη, τον ιατρό αρχαιολόγο που ανακάλυψε και αποκάλυψε την αρχαία Τύλισο. Επίκειται βέβαια και η τελετή ονοματοδοσίας της οδού που οδηγεί στη νέα είσοδο του αρχαιολογικού χώρου Τυλίσου, η οποία έχει ήδη ονομαστεί προς τιμή του Ιωσήφ Χατζιδάκη.
Αναφέρομαι σε αυτούς τους δύο γιατί υπήρξαν βασικοί πρωταγωνιστές μιας σπουδαίας πρωτοβουλίας που συντελέστηκε πριν από 136 χρόνια. Και εξηγούμαι: Υπήρξαν και δύο μέλη του περίφημου Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου. Ενός Συλλόγου που στελεχωνόταν από τις σημαντικότερες, κοινωνικά και πνευματικά, μορφές της πόλης, και που είχε επιδείξει σπουδαία, εθνική δράση στο ζήτημα της διάδοσης της ελληνικής παιδείας, 30 περίπου χρόνια πριν από την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς.
Το 1883 ο Χατζιδάκης ήταν ο πρόεδρος και ο Περδικάρης ο γραμματέας του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου. Ο Περδικάρης τότε είχε την ευφυή ιδέα να ασχοληθεί επιπλέον ο Σύλλογος με την περισυλλογή και προστασία των αρχαίων της Κρήτης.
Έως τότε, σας υπενθυμίζω ότι καμία σχετική με τις αρχαιότητες υπεύθυνη αρχή δεν υπήρχε στην Κρήτη, και τα αρχαία αντικείμενα που ανακαλύπτονταν τυχαία, είτε καταστρέφονταν από αμαθείς, είτε διακινούνταν από επιτηδείους προς έλληνες και συνηθέστερα ξένους συλλέκτες και αρχαιοκαπήλους.
Η πρωτοποριακή αυτή ιδέα του Περδικάρη, έγινε γρήγορα απόφαση ομόφωνη του Συλλόγου, την οποία βέβαια ο πρόεδρος Ιωσήφ Χατζιδάκης υπηρέτησε με αξιοθαύμαστο ζήλο και δυνάμεις υπεράνθρωπες, για τα επόμενα 15 χρόνια, μέχρι την απελευθέρωση της Κρήτης το 1898.
Ολόκληρη η πορεία της κρητικής αρχαιολογίας βασίστηκε σε αυτήν την προδρομική ιστορία του Συλλόγου, έπειτα από την πρωτοβουλία του Περδικάρη.
Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε μια πρώτη άτυπη αρχαιολογική υπηρεσία στην Κρήτη, αναγνωρισμένη από την οθωμανική διοίκηση, με εξαιρετικά επιτεύγματα ήδη από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Συλλόγου, η οποία καθόρισε κυριολεκτικά την τύχη των κρητικών αρχαιοτήτων.
Η φωτογραφία είναι από την εσπερίδα που έγινε στην Τύλισο
Αναφέρω μόνο την πρώτη ανασκαφή και τη διάσωση των αρχαίων του Ιδαίου Άντρου στον Ψηλορείτη που λεηλατούνταν από τους ντόπιους, και βέβαια την ανακάλυψη της περίφημης Μεγάλης Επιγραφής της Γόρτυνας, που γλίτωσε τότε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή από τον βανδαλισμό και την πώληση. Και βέβαια να σταθώ στην ίδρυση του πρώτου αρχαιολογικού Μουσείου του Συλλόγου, του λεγόμενου Κρητικού Μουσείου, με χιλιάδες εκθέματα, το οποίο υπήρξε ο πρόδρομος του μετέπειτα Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.
Αυτά περίπου τα στοιχεία γνώριζα προσωπικά, ως αρχαιολόγος, και βέβαια σκόρπια πράγματα για το ρόλο του Περδικάρη στην εκπαίδευση και βέβαια, την ίδρυση και διεύθυνση του Λυκείου ο Κοραής. Μέχρι τη στιγμή που πριν από 4 περίπου χρόνια έφτασε στο Δήμο μας ένα επιστημονικό περιοδικό κρητολογικής ύλης. Ένα ειδικό θέμα για τα γεγονότα των Αρχανών του 1896 είχε αναφορά στο ρόλο του Ιω. Περδικάρη, η οποία συνοδευόταν από τη φωτογραφία του.
Έτυχε να το ξεφυλλίζω μαζί με το Γενικό Γραμματέα του Δήμου μας, τον δάσκαλο κ. Γιώργο Μανουσάκη με τον οποίον μοιραζόμαστε συχνά προβληματισμούς για πολιτιστικά και ιστορικά ζητήματα του δήμου και γενικότερα. Θα έλεγα πολλά για τη συμβολή του κ. Μανουσάκη στο σύνολο της λειτουργίας του Δήμου Μαλεβιζίου, όλα αυτά τα χρόνια της αφανούς, εθελοντικής υπηρεσίας του, αλλά προσκρούω στην ταπεινότητά του και θα το αποφύγω.
Ο τυλίσιος κ. Μανουσάκης θυμήθηκε, πάντως, για καλή μας τύχη, ότι πριν από πολλά χρόνια ένα κτήριο της κεντρικής πλατείας Τυλίσου έφερε κοινοτική πινακίδα με τα στοιχειά Πλατεία Περδικάρη. Με τα χρόνια το κτήριο κατεδαφίστηκε, η πινακίδα χάθηκε και το όνομα της πλατείας λησμονήθηκε…
Στο γραφείο μας στο Δήμο σήμανε τότε συναγερμός. Να ήταν άραγε ο Περδικάρης της πλατείας ο ίδιος με τον Περδικάρη των επαναστάσεων, της παιδείας και του Λυκείου «ο Κοραής»; Αν ναι έπρεπε να τον επαναφέρουμε!
Αρχίσαμε τη σχετική έρευνα. Πάντα βοηθούν στις περιπτώσεις αυτές οι καλοί φίλοι. Η ιστορικός τέχνης και εκλεκτή φίλη Ντενίζ-Χλόη Αλεβίζου, ανακάλυψε πρώτη έναν δημοσιευμένο σε τοπική εφημερίδα επικήδειο για τον Ιω. Περδικάρη τις ημέρες του θανάτου του. Εκεί περιεχόταν η πρώτη ακλόνητη αναφορά για την καταγωγή του τιμώμενου από την Τύλισο. Δεν υπήρχε πλέον καμιά αμφιβολία. Η Τύλισος ήταν η γενέτειρα του μεγάλου νεκρού. Λίγο καιρό μετά, ο άξιος και φιλόμουσος ιερέας της Τυλίσου πατήρ Γεώργιος εκόμισε στο δήμο μας ένα ιστορικό ντοκουμέντο: Το ημερολόγιο ιστορικών συμβάντων του τότε εφημερίου Τυλίσου π. Διονυσίου, ο οποίος την ημέρα της κηδείας του Περδικάρη αναφέρεται στην απώλεια «του άξιου τέκνου της Τυλίσου» Ιωάννη Περδικάρη και διασώζει τη λεπτομέρεια ότι στην μεγαλοπρεπή κηδεία του στο Ηράκλειο κατατέθηκαν στην μνήμη του 24 στέφανοι!
Προέκυψαν πολλά ακόμη στοιχεία από την κοινή μας έρευνα με τους φίλους Ντενίζ Αλεβίζου και Μανόλη Δρακάκη.
Η επιβεβαιωμένη πλέον καταγωγή του Περδικάρη από τη Τύλισο γεννούσε υποχρεώσεις στο Δήμο Μαλεβιζίου. Ο δήμαρχος ενστερνίστηκε και επέβαλε αμέσως την ιδέα της ανέγερσης προτομής στην Τύλισο, η οποία θα επανέφερε το μεγάλο νεκρό στον τόπο του.
Η ιδέα έγινε απόφαση δημοτικού συμβουλίου, την οποία υλοποιούμε σήμερα, χάρις την πολιτική βούληση του Δημάρχου Κώστα Μαμουλάκη, τη συμπαράσταση του Αντιδημάρχου Θανάση Κύρκου, και την αυτοθυσία του προέδρου της Τυλίσου Γιώργου Κουβίδη.
Ευγνώμονες είμαστε και στον άξιο καλλιτέχνη γλύπτη, Κώστα Παγωμένο, συμπρωταγωνιστή τρόπο τινά και εκείνον της αποψινής εκδήλωσης. Ο καταξιωμένος μαλεβιζιώτης καλλιτέχνης και φίλος έδωσε όλη το μεράκι και το ταλέντο του για να αποδόσει στην προτομή του Περδικάρη ψυχή και μεγαλείο εφάμιλλο των εν ζωή γνωρισμάτων του.
Για την συγκέντρωση των ιστορικών στοιχείων για τον Ιωάννη Περδικάρη πολύτιμη υπήρξε η συμβολή της οικογένειας των απογόνων του. Ύστερα από σχετική μεσολάβηση και πάλι της Ντενίς Αλεβίζου και δική μου ενημερωτική επιστολή ενεργοποιήθηκε από την Αμερική ο εξέχων απόγονος του Περδικάρη ο κ. John Kalmer, από την ιστορική οικογένεια των Καλημεράκηδων, στην οποία ανήκε και η σύζυγος του Ιωάννη Περδικάρη. Να σημειώσω ότι οι Kαλημεράκηδες συνδέονται συγγενικά και με τους Κοκκινήδηδες, και με τον τρόπο αυτό έχουμε την απίστευτη συνύπαρξη των τριών οικογενειών Κοκκινίδη, Καλημεράκη και Περδικάρη, που έπαιξαν τόσο σπουδαίο διαχρονικό ρόλο στην ιστορία της περιοχής του Μαλεβιζίου και ολόκληρης της Κρήτης.
Ο κ. John Kalmer μας έφερε σε επαφή με τον εγγονό του Ιωάννη Περδικάρη που φέρει ακριβώς το ίδιο όνομά του παππού του. Έτυχε να βρίσκεται αυτές τις ημέρες στην Κρήτη και είμαστε πραγματικά ευτυχείς που βρίσκεται απόψε ανάμεσά μας. Ο εγγονός Ιωάννης Περδικάρης μας προσκόμισε επιπλέον ένα σημαντικό σώμα ιστορικών ντοκουμέντων, απολύτως πολύτιμων για την έρευνα που έχει ήδη αναληφθεί για τον Ιωάννη Περδικάρη.
Είμαστε απολύτως ευγνώμονες και στους δύο προαναφερόμενους όσοι συμμετέχουμε στην εργασία αυτή. Σήμερα είμαστε πολύ ευτυχείς που έχουμε μαζί μας κι άλλα μέλη των οικογενειών που είναι απευθείας απόγονοι του μεγάλου ανθρώπου, του οποίου η καταγωγή από την Τύλισο τιμά ολόκληρο το Δήμο Μαλεβιζίου.
Ευχαριστούμε από καρδίας όσους βοήθησαν να φτάσουμε στην ιστορική αυτή ημέρα για τον τόπο μας, και βέβαια όλους εσάς που είσαστε απόψε εδώ.
*Γιώργος Τζωράκης, Αρχαιολόγος, Ειδικός Σύμβουλος Δημάρχου
* Το κείμενο εκφωνήθηκε στην εσπερίδα για τα ζωή και το έργο του Περδικάρη, την ημέρα των αποκαλυπτηρίων της προτομής του στην Τύλισο.