Μία από τις μεγαλύτερες και κορυφαίες γιορτές της Ορθοδοξίας αποτελεί η 14η Σεπτεμβρίου με την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, συμβόλου του Χριστιανισμού. Σε αυτή την εορτή τιμάται το γεγονός της Ύψωσης του Σταυρού μετά την εύρεσή του από την Αγία Ελένη που ήταν η πρώτη Ύψωση στην Ιερουσαλήμ και η δεύτερη Ύψωση του Σταυρού που έγινε στην Κωνσταντινούπολη έπειτα από 300 χρόνια περίπου από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ηράκλειο.
Σύμφωνα με τον θρύλο όταν ο Αβραάμ φιλοξένησε τους τρεις αγγέλους κατά την Παλαιά Διαθήκη, όταν έφυγαν ξέχασαν τα ραβδιά τους. Η γυναίκα του η Σάρα τα πέταξε στη φωτιά για να καούν, αλλά αυτά δεν καίγονταν. Ο Αβραάμ έπειτα από καιρό έδωσε τα τρία μισοκαμένα ραβδιά στον ανιψιό του τον Λωτ και του είπε να τα φυτέψει και να τα ποτίζει με νερό από τον Ιορδάνη. Εάν φύτρωναν θα ήταν σημάδι από το Θεό που τον συγχωρεί για τις μεγάλες αμαρτίες του. Για τρία χρόνια πηγαινοερχόταν ο Λωτ στον Ιορδάνη και δεν είχε καταφέρει να ποτίσει τα ραβδιά. Όταν κάποια στιγμή βλάστησαν -σημάδι ότι ο Θεός τον συγχώρησε και δέχτηκε τη μετάνοιά του- έγινε ένα τριπλό δέντρο: πεύκο, κέδρο και κυπαρίσσι μαζί.
Όταν οι Εβραίοι έφτιαχναν τον Πρώτο Ναό του Σολομώντα έκοψαν και αυτό το δέντρο για να φτιάξουν την οροφή του ναού. Αυτό όμως όταν το έβαζαν στη θέση του μια μάκραινε και μια μίκραινε. Τελικά το πέταξαν στην άκρη ως άχρηστο και το ονόμασαν ξύλο της κατάρας. Όταν αποφασίστηκε η Σταύρωση του Χριστού, οι Εβραίοι θυμήθηκαν το ξύλο αυτό και αποφάσισαν να κατασκευάσουν απ’ αυτό το Σταυρό και κατά τη θυσία του Κυρίου από ξύλο της κατάρας έγινε ξύλο ευλογίας και με την εξάπλωση του Χριστιανισμού στα επόμενα χρόνια ο σταυρός δεν προξενούσε την απέχθεια και τον τρόμο καθώς ήταν όργανο βασανισμού μέχρι και την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, αλλά την αγάπη και την ευλογία οι οποίες πηγάζουν από τον εθελούσιο θάνατο του Κυρίου πάνω του για τη σωτηρία του ανθρωπίνου γένους.
Μετά τη Σταύρωση βλέποντας οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι τους οπαδούς του Χριστού να ανεβαίνουν κάθε μέρα στο Γολγοθά και να προσκυνούν τον Τίμιο Σταυρό θέλησαν να τους εμποδίσουν σ’ αυτό, έτσι τον πήραν και τον πέταξαν μαζί με τους σταυρούς των δύο ληστών σε μια χαράδρα κοντά στον Γολγοθά. Εκεί ο Σταυρός σκεπάστηκε με την πάροδο των χρόνων με σωρούς από σκουπίδια και ξεχάστηκε.
Έπειτα από 300 χρόνια ήρθε η ώρα της φανέρωσης του χάρις την Αγία Ελένη τη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που ήρθε στην Παλαιστίνη με σκοπό την ανάδειξη των Αγίων Τόπων που ήταν τότε σε άθλια κατάσταση. Όταν η Αγία Ελένη έφτασε στην Παλαιστίνη το 327 μ.Χ., κανείς δεν ήξερε να της πει πού ήταν ο Γολγοθάς, ο Πανάγιος Τάφος και ο Τίμιος Σταυρός. Το εγχείρημα της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού δεν ήταν καθόλου εύκολο.
Είχαν περάσει από τη Σταύρωση του Ιησού Χριστού τριακόσια περίπου χρόνια. Ο μικρός λόφος τού Γολγοθά είχε σχεδόν εξαφανιστεί, γιατί οι Ρωμαίοι με τη βοήθεια των Εβραίων κατά την παράδοση τον είχαν επιχωματώσει, για να μη μπορούν οι χριστιανοί να ανεγείρουν εκεί ναό χριστιανικό. Αντίθετα όταν ξαναχτίστηκε η Ιερουσαλήμ από τον Αδριανό σαν ειδωλολατρική πόλη με το όνομα Αελία Καπιτολίνα το 125 μ.Χ. είχε ανεγερθεί από τους Ρωμαίους μικρός ναός αφιερωμένος στην θεά Αφροδίτη στο Γολγοθά πάνω από το σημείο που βρισκόταν ο Πανάγιος Τάφος και τοποθέτησαν ένα μεγάλο άγαλμά της θεάς πάνω από το σημείο της Σταύρωσης. Σύμφωνα με την παράδοση το ακριβές σημείο που βρισκόταν ο Γολγοθάς και θαμμένος ο Τίμιος Σταυρός υπέδειξε ένας Εβραίος που λεγόταν Ιούδας με τον εξής τρόπο: είχε παρουσιαστεί στην Αγία Ελένη μια εβραιοπούλα, αυτή υποσχέθηκε ότι θα δείξει τον τόπο που είχε ακούσει από τους παλιότερους, που είναι ο Σταυρός.
Ζήτησε όμως την προστασία της Αγίας γιατί φοβόταν για τη ζωή της. Ήξερε ότι θα τη σκότωναν οι Εβραίοι που μισούσαν θανάσιμα τους Χριστιανούς. Η Αγία Ελένη έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να εξασφαλίσει την προστασία της κοπέλας και εκείνη με τη σειρά της, της υπέδειξε έναν Εβραίο που λεγόταν Ιούδας, ο οποίος γνώριζε το ακριβές σημείο που βρισκόταν θαμμένος ο Τίμιος Σταυρός.
Ο Ιούδας όμως αρνιόταν πεισματικά να υποδείξει τον Άγιο Τόπο, που ήταν θαμμένος ο Σταυρός. Τότε τον κατέβασαν σε ένα ξεροπήγαδο και τον άφησαν 7 μέρες νηστικό, χωρίς ψωμί και νερό. Την έβδομη όμως ο Ιούδας δεν άντεξε και φώναξε να τον βγάλουν και θα τους έδειχνε τον τόπο που σταυρώθηκε ο Χριστός. Πράγματι οδήγησε την Αγία Ελένη στο σημείο εκείνο. Στο μέρος αυτό φύτρωνε ένα φυτό ευωδέστατο που το ονόμασαν βασιλικό χόρτο ή απλά βασιλικό προς τιμήν της Αγίας Ελένης. Πολλές φορές οι Εβραίοι και οι Εθνικοί το είχαν ξεριζώσει, αλλά εκείνο ξαναφύτρωνε πιο δυνατό και πιο ευώδες.
Η Αγία Ελένη προσευχήθηκε τότε στον Κύριο και αμέσως έγινε σεισμός. Σκίστηκε εκεί ο τόπος και από αυτό το βάθος πετάχτηκε ευώδες θυμίαμα. Μόλις είδε το θαύμα ο Ιούδας πίστεψε και έγινε Χριστιανός. Αμέσως άρχισαν οι ανασκαφές και βρέθηκαν οι τρεις σταυροί σ’ ένα μικρό κοίλωμα. Δεν ήξεραν όμως ποιος από τους τρεις ήταν του Χριστού. Εκείνη τη στιγμή εκεί κοντά ήταν μια ετοιμοθάνατη γυναίκα που έπασχε από χρόνια αρρώστια. Τοποθέτησαν πάνω της τους δύο σταυρούς των ληστών, αλλά τίποτα δεν έγινε, μόλις όμως ακούμπησε πάνω της τον τρίτο σταυρό, η γυναίκα που ψυχορραγούσε έγινε αμέσως καλά. Τότε κατάλαβαν ότι αυτός ήταν ο Τίμιος Σταυρός του Κυρίου.
Σύμφωνα με το έθιμο την ημέρα του εορτασμού της Υψώσεως του Σταυρού μοιράζεται βασιλικός γιατί η Αγία Ελένη βρήκε τον Σταυρό του Κυρίου σε ένα χώρο που ήταν κατάφυτος από βασιλικούς και για τον λόγο αυτό ο ιερέας μοιράζει στους πιστούς κλαδάκια βασιλικού. Με τον Αγιασμό και τον βασιλικό της Υψώσεως του Σταυρού φτιάχνεται το προζύμι της νέας χρονιάς που τα παλαιότερα χρόνια οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν για να ζυμώσουν το ψωμί αλλά και τα πρόσφορα.
«Με τ΄Σταυρού τον αγιασμό κάμνε το προζύμ’ για ούλο το χρόνο» συμβούλευαν οι μητέρες τις θυγατέρες τους. Όταν ο Γεώργιος Μέγας απεσταλμένος από την Ακαδημία Αθηνών επισκέφτηκε το Κατάλακκο για να καταγράψει τα έθιμα της Λήμνου, οι Λημνιές του είπαν: «κάθε σπίτι, κάθε νοικοκυρά φέρνει ένα κουμάρ’ με νερό στην εκκλησιά, τ’ αφήνουν στη μέση της εκκλησίας, όπου γίνεται ο αγιασμός, και μετά το παίρνουν.
Με τον αγιασμό αυτό κάνουν το προζύμι της χρονιάς το κάνουν καινούργιο. Το παλιό το σβούν΄ το ζυμώνουν την τελευταία εβδομάδα». Ακόμα και οι Τουρκάλες ήθελαν να πάρουν αγιασμό και σταυρολούλουδα. Κάποτε μια Τουρκάλα από την Κώμη ρώτησε κάποιες Λημνιές της Καλλιόπης γιατί το ψωμί τους είναι γλυκό και δε μουχλιάζει.
-Γιατί στη ζύμη μέσα βάζουμε Αγιασμό από τη γιορτή του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου απάντησαν οι Λημνιές.
-Θα μου δώσετε και μένα, ρώτησε η Τουρκάλα. Αμηχανία. Οι Λημνιές βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση.
Πώς να δώσουν αγιασμό σε μια μουσουλμάνα. Από την άλλη δεν ήθελαν να αρνηθούν. Έτσι της έδωσαν απλό νερό και της είπαν πως ήταν αγιασμός. Και το θαύμα έγινε. Η πίστη της Τουρκάλας ότι το νερό που της έδωσαν οι Λημνιές ήταν αγιασμός, φούσκωσε το ψωμί, το έκανε γλυκό και δεν μούχλιασε. Όταν αργότερα η Τουρκάλα τις ευχαρίστησε εκείνες δεν αποκάλυψαν την απάτη τους.
Τον βασιλικό που έπαιρναν από τον ιερέα αρχικά τον χρησιμοποιούσαν για να σταυρώσουν το προζύμι και στην συνέχεια τον τοποθετούσαν μέσα σε ποτήρι με νερό ευελπιστώντας να βγάλει ρίζες για να τον ξαναφυτεύσουν.
Συνήθιζαν να λένε για τον βασιλικό:
«Βασιλικός κι αν μαραθεί
Κι αν γείρουν τα κλωνιά του
Ρίξε νερό στη ρίζα του
Να’ ρθεί στα πρωτινά του».
Για τους γεωργούς τα μέσα Σεπτέμβρη ήταν πια και ο κατάλληλος καιρός για να αρχίσουν σιγά σιγά να σπέρνουν. Έλεγαν: « του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε».
Πηγή: ekklisiaonline.gr
