Στις ανατολικές υπώρειες της Ίδης, ανάμεσα στις βουνοκορφές Γούρνος και Άθως ή αλλιώς Μαγκαφούρι βρίσκεται το Κρουσανιώτικο φαράγγι, το οποίο διαρρέει ο χειμαροπόταμος Τζαμάς.
Το όρος Άθως προέρχεται από το προελληνικό θεωνύμιο Αθάνα το οποίο στη γραμμική Β διαβάζεται a-ta-na-po-ti-ni-ja δηλαδή Αθηνάς Πότνια όπως αναγράφεται και στην πήλινη πινακίδα της Κνωσού με αριθμό ΚΝV5. Επομένως η ορολογία του όρος Άθως προκύπτει από τη λέξη Αθάνα-Άθωνας-Άθως, βουνό αφιερωμένο στην θεά Αθάνα. Στη δασόφυτη κοιλάδα που σχηματίζεται μετά το φαράγγι από τον Τζαμά ποταμό, η οποία είναι πλημμυρισμένη από δρύες, χαρουπιές και ελιές βρίσκεται ο Ιερός βράχος της Μα ή Μελισσοχάρακας όπως συνηθίζεται να λέγεται σήμερα ενώ πλησίον του είναι χτισμένος ο μονόκλιτος ναός της Αγίας Παρασκευής.
Ο Βράχος (Μελισσοχάρακας) με τις απότομες, κατακόρυφες, κάθετες πλευρές του έχει ύψος 50 μέτρων περίπου και πλάτος 30 μέτρων. Στη βορειοανατολική πλευρά του υπάρχει ένα ολόσωμο γιγάντιο αποτύπωμα γυναικείας μορφής και κάτω από αυτό, στη ρίζα του βράχου, ένα μικρό σπήλαιο, ενώ στη δεξιά και αριστερή πλευρά υπάρχουν δυο μικρότεροι βράχοι που μοιάζουν να αγκαλιάζουν και να στηρίζουν τον σφηνοειδή κεντρικό. Την ετυμολογία του Τζαμά ποταμού θα πρέπει να αναζητηθεί στη Μάνα του Ζα, τη μητέρα του Δία, τη μάνα γη ή Ζά της Μά. Ζα = Διάς, Ζευς Μα = Μάνα.
Στην Κρήτη ο Δίας λεγόταν και Ζας ή Ζήνας ή Ζευς. Το όνομα Ζας στους όρκους των βοσκών συναντάται και σήμερα σε περίπτωση άρνησης « Εγώ Ζα αίρει φταίω;» Που σημαίνει: «εγώ δεν είπα ή δεν έκανα κάτι», Ζα αίρει= ο Ζα, θεός Δίας, αίρει = απαλλάξει, σηκώσει το βάρος της κατηγορίας, αλλά και στον όρκο- Νη Ζα φάσκω σου και κάτεχε το δεν φταίω έργο βουλή μου. Μα το Δία θέλω να γνωρίζεις πως δε φταίω ούτε με τα λόγια ούτε με τα έργα μου.
Παλαιότερα οι Κρήτες τα γράμματα ζ και δ τα πρόφεραν τζ και έλεγαν το ζω-τζω και το δυό-τζιό επομένως το Ζαμά ή Δαμά ποταμό Τζαμά, Ζαμά από τον Ζά ή το θεωνύμιο Δαμά. Σύμφωνα με μια επιγραφή της γραμμικής Β που έχει βρεθεί σε διπλούς πέλεκυς (AR 1,2) Ι-da-ma-te, οι αρχαιολόγοι ωθούνται να υποθέσουν την ύπαρξη μινωικής θεότητας, προγονικής της θεάς Δήμητρας, η οποία τιμούνταν στην ευρύτερη περιοχή της Ίδης. Το τεράστιο αποτύπωμα λοιπόν της Δαμάς ή Ζαμάς έδωσε το τοπωνύμιο στο βράχο και στον παρακείμενο χειμαρροπόταμο.
Την Ιερότητα του βράχου μπορούμε να την πιστοποιήσουμε από τη μινωική περίοδο και από το μινωικό ιερό που υπήρχε στο μικρό σπήλαιο στη ρίζα του βράχου. Σύμφωνα λοιπόν με τη μαρτυρία του Ν. Δρακουλάκη, κτήτορα του ιερού ναού της Αγίας Παρασκευής κατά την οικοδόμησή του το 1947 οι ακρογωνιαίοι λίθοι της εκκλησίας υπήρχαν στο σπήλαιο, ατάκτως ερριμμένοι, ενώ στο κέντρο του σπηλαίου υπήρχε ορθογώνιος λίθινος βωμός, που κόπηκε σε μικρότερα κομμάτια και τοποθετήθηκε στην εκκλησία. Επίσης, κατά την οικοδόμηση του ναού βρέθηκαν πήλινα ειδώλια τα οποία αφέθηκαν στη ρίζα μιας παρακείμενης χαρουπιάς όπου την επόμενη μέρα είχαν κλαπεί από κάποιον περαστικό.
Με μια πιο λεπτομερή και προσεκτική ματιά από την ανατολική πλευρά του βράχου, εκτός από το τεράστιο γυναικείο αποτύπωμα θα παρατηρήσουμε ότι ο σφηνοειδής βράχος δίνει την εντύπωση ότι καρφώνεται από τον ουρανό βαθιά μέσα στη μήτρα της γης και την γονιμοποιεί. Εδώ λοιπόν κάτω από τη μορφή της μινωικής θηλείας θεότητας με τις ποικίλες απεικονίσεις της και διάφορες υποστάσεις της, θα λατρευόταν κάθε χρόνο την περίοδο της Άνοιξης, η γονιμοποίηση, ανθοφορία και καρποφορία της φύσης.
Ο νεαρός θνήσκων θεός, ο βράχος γονιμοποιεί εισχωρώντας στη μήτρα της Δαμάς ή Ζάμας Ιδαίας ή Ορείας μητέρας. Στη σημερινή περίοδο σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο βράχος ή Μελισσοχάρακας ξεκόλλησε από την περιοχή του Κούπου ολισθαίνοντας προς το χωριό Κιθαρίδα. Βλέποντας η Παναγιά ή κατά άλλους η Αγία Παρασκευή ότι η τεράστια πέτρα θα καταπλάκωνε το χωριό έβαλε την πλάτη της και σταμάτησε το βράχο, αποτυπώνοντας το σώμα της πάνω του γλιτώνοντας τους κατοίκους της Κιθαρίδας.
Η προαιώνια θρησκευτική αύρα που αναβλύζει από το Τζαμά ποταμό συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με σπονδές, ύμνους και ευχές άλλοτε στη μινωική Δαμά και στις μέρες μας στην μητέρα του Χριστού, την Παναγία ή Παναγία την Μελισσοχαρακιανή όπως ονομάζεται ο μικρός ναΐσκος που βρίσκεται στο σπήλαιο, στην ρίζα του Βράχου .
*επιμέλεια κειμένου Μύρων Μ. Ξυλούρης αντλώντας στοιχεία από παλαιές ανέκδοτες πηγές καθώς και από χειρόγραφες σημειώσεις του παππού του, Μύρων Μ. Ξυλούρη, που αφορούν τη συνέχεια της θρησκείας στο χρόνο (συσχέτιση μινωικής-χριστιανικής θρησκείας).
