Χτισμένη σε υψόμετρο 630 μέτρων, σε ένα υπέροχο καταπράσινο τοπίο, στην «αγκαλιά» του όρους Δίκτη, η ιερά μονή Παναγίας της Κεράς Καρδιώτισσας θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα εκκλησιαστικά μνημεία της Κρήτης.
Η «Κερά του Λασιθίου» ή «Παναγία Κεραδιανή», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, «αφουγκράζεται» τις προσευχές προσκυνητών από κάθε γωνιά του νησιού, καθώς και από άλλες περιοχές της χώρας, που στέκονται με ευλάβεια μπροστά στην θαυματουργή εικόνα της και «μοιράζονται» μαζί της τους φόβους, τις ελπίδες και τις αγωνίες τους.
Αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου, η μονή ιδρύθηκε πιθανότατα κατά την Β΄ Βυζαντινή περίοδο (961 – 1211 μ.Χ.). Ωστόσο, η παλαιότερη επίσημη αναφορά του ονόματός της εντοπίζεται σε έγγραφο του 1333, του συμβολαιογράφου Τζιοβάνι Σιμιλιάντε. Το 1720, με απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιερεμία Γ΄, η μονή έγινε σταυροπηγιακή. Από το 1775 ως το 1841, τα κτίρια, τα χωράφια και οι ελαιώνες της μονής βρέθηκαν πολλές φορές στο στόχαστρο των Τούρκων.
Το 1866, στην μεγάλη Κρητική Επανάσταση, οι καμπάνες της Κεράς σταμάτησαν να χτυπούν. Η μονή (λόγω και της κομβικής θέσης της, μεταξύ Ηρακλείου και Οροπεδίου Λασιθίου) χρησιμοποιήθηκε ως «καταφύγιο» Κρητικών αγωνιστών. Μέσα σε λίγους μήνες, τον Οκτώβριο του 1866 και τον Ιούνιο του 1867, η Παναγία Κερά κάηκε δύο φορές από τον στρατό του Ομέρ Πασά.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, λειτούργησε στο μοναστήρι Κρυφό Σχολειό. Και κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής – και παρά το γεγονός ότι η μονή είχε μετατραπεί σε στρατιωτικό φυλάκιο των κατακτητών – οι μοναχοί ανέπτυξαν πλούσια αντιστασιακή δράση, προσφέροντας τρόφιμα και φιλοξενία στους αντάρτες.
Η θαυματουργή εικόνα και η αλυσίδα της Παναγίας
Στο τέμπλο του Καθολικού της μονής δεσπόζει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Κεράς, ζωγραφισμένη το 1795 πάνω σε φύλλο χαλκού και «φορτωμένη» με τάματα πιστών. Η Παναγία Κερά εμφανίζεται καθισμένη σε θρόνο με κόκκινο μαξιλάρι, κρατώντας στην αγκαλιά της τον μικρό Χριστό. Οι δύο ιερές μορφές περιβάλλονται από τους προφήτες Δαβίδ, Σολομώντα, Ησαΐα και Αββακούμ.
Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, οι Τούρκοι κατακτητές άρπαξαν τρεις φορές την εικόνα και την μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά η εικόνα επέστρεφε κάθε φορά στην Κρήτη, στο μοναστήρι της Παναγίας Κεράς Καρδιώτισσας, με θαυμαστό τρόπο. Στην τρίτη απόπειρά τους, οι Τούρκοι έδεσαν την εικόνα σε μια κολόνα, με μια χοντρή αλυσίδα. Ωστόσο, η εικόνα γύρισε ξανά στην Κρήτη, μαζί με την κολόνα και την αλυσίδα.
Η κολόνα βρίσκεται σήμερα στην αυλή της μονής, σε ένα μικρό χώρο περιφραγμένο με κάγκελα. Η αλυσίδα της Παναγίας έχει τοποθετηθεί κάτω από την θαυματουργή εικόνα, δίπλα στα τάματα των προσκυνητών.
Αρχιτεκτονική, τοιχογραφίες και κειμήλια στην Παναγία Κερά
Το κτιριακό συγκρότημα της μονής, που θύμιζε φρούριο, αποτελούνταν από το Καθολικό, το Ηγουμενείο και από ισόγεια κτίσματα που χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες, στάβλοι, κελάρια, ζυμωτήρια, αχυρώνες, ελαιοτριβείο και κελιά μοναχών. Σήμερα, σώζεται σε άριστη κατάσταση το Καθολικό, ενώ έχει ολοκληρωθεί η ανάπλαση αρκετών παλαιών κτιρίων και έχουν χτιστεί νέα κελιά και βοηθητικοί χώροι. Στο μοναστήρι λειτουργεί εκθετήριο, όπου φυλάσσονται πολύτιμες εικόνες και κειμήλια (σταυροί, εξαπτέρυγα, μανουάλια, αρχιερατικά εγκόλπια κ.ά.). Είναι, επίσης, επισκέψιμη η αίθουσα που κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας «φιλοξένησε» το Κρυφό Σχολειό.
Οι τοιχογραφίες της μονής χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα και διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση. Ανάμεσά τους, η επιβλητική τοιχογραφία του Χριστού «καθήμενου επί θρόνου δόξης», οι τοιχογραφίες που κοσμούν το Ιερό Βήμα (όπως το Ιερό Μανδήλιο και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου), αλλά και οι μορφές αγίων και αγγέλων, που ξεχωρίζουν για την «ζωντάνια», την αρμονία και την πλαστικότητά τους.
kritimono