Σε μια αναδρομή στα παλαιότερα χρόνια, αλλά και στο σήμερα θα δούμε πιο είναι το γνωστό μας μπεγίρι, ποια τα άλογα, oι φοράδες, τα μουλάρια, από ποιες διασταυρώσεις προέρχονται, αλλά και τη θέση του αλόγου, στην τοπική κοινωνία χθες και σήμερα
ΤΟ ΜΠΕΓΙΡΙ
Το μπεγίρι λοιπόν, όπως το αποκαλούσαν στη Μεσαρά, και γενικά στην Κρήτη, δέν είναι άλλο, από το γνωστό μας άλογο στήν τούρκικη γλώσσα.
Οι Τούρκοι, κατα τη διάρκεια της υποδούλωσης, τα άλογα τα ονόμαζαν μπεγίρια.
Όσα δε άλογα είχαν αφήσει οι Τούρκοι στη Μεσαρά, ήθελαν να τα υποτιμήσουν, και έτσι τους έκοβαν την ουρά, για να κόψουν έτσι και τη γοητεία του αλόγου, επειδή τα ζήλευαν υπερβολικά!
Όμως στην πράξη, πετύχαιναν το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα!
Γιατί και με κομμένη την ουρά, το άλογο την σήκωνε πρός τα πάνω, και έτσι ήταν ακόμα πιό εντυπωσιακό, πιό λεβέντικο, πιό γοητευτικό, πιό εμφανίσιμο και πιό καμαρωτό!
Σημειωταίον, η ουρά του αλόγου που είναι μεγάλη και φουντωτή, τη χρησιμοποιεί το άλογο, για να διώχνει τις μύγες και τα διάφορα ενοχλιτικά έντομα.
Το άλογο ή μπεγίρι, είναι ζώο για τη μεταφορά κυρίως ενός ατόμου.
Είναι πανέξυπνο ζώο, με μεγάλη αντίληψη, με αρκετή ευφυΐα, και λέγεται άλογο, γιατί μονάχα η φωνή είναι αυτή που του λείπει!
Ηταν κάποτε ζώο πολυτελείας, όπως θα ήταν σήμερα μια μερσεντές!
Ο νέος που ήθελε να κάνει επίδειξη σε μιά κοπέλα, καβάλαγε το μπεγίρι του, με σέλα η όχι, καλπάζοντας, ή περπατώντας, με ένα γαρίφαλο στο αυτί, για να εντυπωσιάσει την κοπέλα που αγαπούσε!
Ήταν όμως πανάκριβο το άλογο, και ασφαλώς, προνόμιο κι αυτό πλουσίων!
Τα καλύτερα άλογα είναι τα γιοργαλίδικα, τα οποία θεωρούνται ειδικής ράτσας άλογα.
Τα δε Κρητικά άλογα θεωρούνται ράτσας, αλλά έχουν περιοριστεί πλέον απ όλη την Κρήτη, μονάχα στη Μεσαρά.
Τα άλογα στις αγοραπωλησίες, τα διακινούσαν οι λεγόμενοι τζαμπάζηδες, αλλά και στις τοπικές ζωαγορές, όπως ήταν στις Μοίρες, στο Ασίμι και στο Τυμπάκι, απ΄ευθείας οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες τους.
Αγοραπωλησίες τετράποδων μεταφορικών ζώων, έκαναν ενίοτε και οι αθίγκανοι, έναντι κάποιου κέρδους.
Τα καλύτερα άλογα οι Τουρκοι, επί τουρκοκρατίας, τα πήραν και τα πήγαν στην Τουρκία φεύγοντας, αφού είχε τελειώσει ο πόλεμος.
Σκοπός τους ήταν για να ανεπχιάσουν (αποκτήσουν) και εκείνοι το είδος του Μεσαρίτικου γιοργαλίδικου αλόγου.
Το γιοργαίδικο βάδισμα, ή ταχτάνι, είναι ένα βάδισμα στρωτό, χωρίς να χτυπά τον αναβάτη.
Παλιά οι βοσκοί στο βουνό, φόρτωναν το γάλα στα άλογα, και τα μάθαιναν να περπατάνε έτσι γιοργά, για να μην τους χύνεται στο δρόμο το γάλα!
Σήμερα το βάδισμα αυτό, λέγεται και πλαγιοτροχασμός.
Το άλογο έχει μεγάλη νοημοσύνη και αισθήματα, και από ότι λένε όσοι τα εκτρέφουν, ανώτερα και απο εκείνα σκύλου!
Ηδη στη Μεσαρά, το άλογο έχει πολλούς φανατικούς φίλους που τα εκτρέφουν πιά με δικά τους έξοδα, αφου το κράτος σταμάτησε και τις ήδη χαμηλές επιχορηγήσεις που έδινε λόγω κρίσης.
Κάθε άλογο, καταλαβαίνει τη φροντίδα του αφεντικού του, και τον ανταμείβει, με το να του κάνει ένα χαρούμενο χλιμίντρισμα, να του χαϊδέψει την πλάτη με το μουσούδι του, ή να του γλύψει την παλάμη με τη γλώσσα του, και με χίλιους δυο άλλους τρόπους!
Αν το αφεντικό του αλόγου είναι στεναχωρημενο, το καταλαβαίνει αμέσως!
Αλλά και χαρούμενο όταν είναι, πάλι το καταλαβαίνει!
Στους αγώνες, άν τύχει και έχει άγχος ο αναβάτης του, κι αυτό το καταλαβαίνει αμέσως, και αγχώνεται και το ίδιο!
Η φροντίδα δε πρός το άλογο, είναι να περιποιηθεί ο ιδιοκτήτης για την καλή υγεία του, και υγιεινή του σώματός του.
Υπάρχει ειδικό εργαλείο για περιποίηση στα νύχια, το ξυστρί για να καθαρίζεται η πλάτη απο σκόνες και τρίχες.
Επίσης ειδική χτένα, για τη χαίτη, αλλα και ειδικό σαμπουάν για το μπάνιο του.
Για περισσότερη γοητεία, χρησιμοποιείται η σέλα, που κρατιέται με γίγλα απο την κοιλιά.
Τα άλογα χρησιμοποιήθηκαν σε πολέμους, σε ταινίες, αλλά και στους γάμους για μεταφορά της νύφης, στα προυκιά, στους τσεβρετζίδες, και φυσικά στον ιππόδρομο, και σήμερα όπως και παλιά σε τοπικούς αγώνες.
Σήμερα ποκρατουνε τα γιοργαλίδικα Μεσσαρίτικα άλογα, χάρις στον κ. Γαβαλά, ο οποίος κατάφερε με δική του πρωτοβουλία να τα διασώσει, και έτσι να υπάρχουν πλέον σε αυθονία στην περιοχή μας, και να ξαναξεκινήσουν και παλι οι αγώνες στη Μεσσαρα το 2002, που είχαν σταματήσει επι χούντας, και η Μεσσαρά να ξαναμπεί και πάλι στο προσκύνιο της δράσης του αλόγου, και στον κατάλογο των καλυτέρων αλόγων παγκοσμίως!
Η ΦΟΡΑΔΑ
Η φοράδα, το θηλυκό μπεγίρι, ήταν κάποτε πολύ διαδεδομένο μεταφορικό ζώο και αυτό στη Μεσαρά.
Το στιλ της φοράδας εκπέμπει θηλυκότητα, και αυτό το οφείλει κυρίως στην πολύ πλούσια σε τρίχωμα χαίτη της, που της δίνει γοητεία, αρχοντιά, και είναι γενικά ένα πανέμορφο ζώο.
Χρησιμοποιήθηκε και εκείνη στο παρελθόν, για μεταφορές ατόμων, όπως και για επίδειξη πάλι των νέων της εποχής, εφ΄όσον δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτό με το ακριβό αυτοκίνητο, αφού δεν υπήρχαν.
Πάλι καβάλα στη λυγερή φοράδα ο νέος, και με ένα απλό πέρασμα επίδειξης μπροστά απο το σπίτι της κοπέλας που τον είχε γοητεύσει, θα προσπαθήσει με την παρουσία αυτού και της φοράδα του, να κάνει την καρδιά της να σκιρτήσει!
Μέσον ιδανικό κι αυτό, για μεταφορά της νύφης στην εκκλησία, για μετακινήσεις περισσότερο,αλλά όχι για βαριές δουλειές, όπως έλκυση κάρου, όργωμα κλπ.
Τετράποδο ασφαλώς για μερακλήδες, όπως εξάλλου και το μπεγίρι.
Στη Μεσαρά, διάσημη φοράδα ήταν η γνωστή σε όλους »του Παπαγιάννη η φοράδα», απο τη Γαλιά, που την είχε να μεταφέρει τον παπα Γιάννη, σε 4 η 5 χωριά, όπου πήγαινε κάθε Πασχα και έλεγε το «Χριστός Ανέστη»
ΖΕΥΓΑΡΩΜΑΤΑ
Για να γεννηθεί ένα άλογο η μπεγίρι, θα πρέπει να βγεί από άλογο και φοράδα, που είναι το θυλικό άλογο.
Καθαρόαιμο, λέγεται άν προέρχεται απο καλές ράτσες αλόγων.
Από την ίδια διασταύρωση μπορεί να προέλθει και η φοράδα.
Το μουλάρι ή ημίονος, μπορεί να προέλθει με δύο τρόπους.
Είτε από αρσενικό γάιδαρο που πήγε με φοράδα, είτε με γαϊδάρα που πήγε με άλογο.
Αν ο γάιδαρος πάει με γαιδουροφοράδα, βγαίνει το λεγόμενο γαιδουρομούλαρο.
ΤΟ ΜΟΥΛΑΡΙ
Το μουλάρι κι αυτό, άφησε εποχή στη Μεσαρά, επειδή είχε δουλευταράδες ανθρώπους, και το μουλάρι ήταν ιδανικό »εργαλείο» για όλες τις δουλειές!
Δυνατό, στιβαρό και ακούραστο καθώς ήταν, μπορούσε να αντεπεξέλθει στις βαριές εργασίες (όργωμα, μεταφορά με κάρο, βαριά φορτώματα κλπ).
Επειδή προέρχεται από άλογο και γαϊδάρα, η φοράδα με γάιδαρο, θεωρείται μπάσταρδο, και όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους, όπου λέει μιά φήμη, πως τα μπάσταρδα παιδιά, είναι πιό δυνατά και αυξημένης ευφυίας, έτσι και στα μουλάρια!
Είναι ζώο πιό ογκώδες, και πιό βαρύ.
Το μουλάρι, έχει μεγάλη μυική δύναμη, αντοχή σε μεγάλα φορτία μέχρι 150 κιλά, και ικανό να μεταφέρει το βάρος αυτό πολλά χιλιόμετρα, μέχρι 30 και 40 σε απόσταση!
Δυνατό ζώο στο να τραβάει βαρύ φορτίο σε άμαξα, αλλά είναι εξίσου δυνατό και στο όργωμα για πολλές ώρες ακούραστα.
Έτσι και οι έμποροι της περιοχής, το χρησιμοποιούσαν, για να σύρει το κάρο τους, και να μεταφέρουν τη βαρειά πραμάτεια, στα διάφορα χωριά η στην πόλη, όπως λάδια κρασιά, σιτηρά, μπάλες άχυρα κλπ.
Έχει δε, μεγάλες ορειβατικές ικανότητες, και σταθερό βηματισμό σε κακοτράχαλα μέρη.
Εχει μεγάλη αντοχή στη ζέστη και στο κρύο.
Τα μουλάρια που προέρχονται απο άλογο με ονοφοράδα λέγονται γαιδουρομούλαρα.
Τα μουλάρια αυτά, έχουν σώμα αλόγου, αλλά είναι πιό ογκώδες, και με άκρα γαιδάρου, είναι ψηλά, έχουν μεγάλα αυτιά, κοντή ουρά, και λίγο τρίχωμα.
Αντίθετα, εκείνα που προέρχονται απο γάιδαρο και θηλυκό άλογο, είναι και αυτά γαιδουρομούλαρα, έχουν σώμα γαϊδάρου με ουρά αλόγου .
Είναι μικρόσωμα, εν σχέσει με τα μουλάρια, κοντά αυτιά, χαίτη και ουρά πιό πυκνή.
Εχουν κεφάλι κοντό και στενό.
Για τη σπουδαία παρουσία των Μεσαρίτικων αλόγων στη μεταφορά της εικόνας την ημέρα του Αγίου Γεωργίου, και για τους Μεσαρίτικους αγώνες που διοργανώνουν οι φίλοι του γιοργαλίδικου αλόγου στο Πετροκεφάλι, θα ασχοληθούμε λίγο αργότερα σε άλλο κεφάλαιο.
Γράφει ο Γεώργιος Χουστουλάκης
Φωτογραφίες: Μανόλης Καλλέργης
Πληροφορίες: Νεκτάριος Φραγκουλιτάκης (εκτροφές αλόγων, και διακριθείς πολλάκις σε Μεσαρίτικους αγώνες)
http://www.cretanmagazine.gr/t