Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη
«Που τα ‘να χέρι έχει στο γκρα, και στ’ άλλο το νυστέρι…»
-Το αρχειακό υλικό προέρχεται από τη συλλογή του ακτινολόγου, ακούραστου μελετητή της ιστορίας του νησιού μας, κ. Μανόλη Δετοράκη.-
Η πλούσια επαρχία Μαλεβιζίου υπήρξε θέρετρο σημαντικών συγκρούσεωβ και πολιτικών γεγονότων στην ταραγμένη περίοδο του ΙΘ αιώνα.
Οι όρμοι της Αγίας Πελαγίας, του Φόδελε, και του Παλαιοκάστρου έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον εφοδιασμό των αγωνιζωμένων για τρόφιμα και πολεμικό υλικό, καθώς επίσης και για τη μεταφορά προσφύγων και ασθενων στον Πειραιά, τη Σύρο και τα άλλα νησιά του νοτίου Αιγαιου.
Ο πλούτος της επαρχίας και η γειτνίαση με το Ηράκλειο ήταν λόγοι επαρκείς για την εγκατάσταση αρκετών γιατρών, ντόπιων και ξένων, στην τότε πρωτεύουσα της, τον Άγιο Μύρωνα, και σε άλλα κεφαλοχώρια.
Ας δούμε λοιπόν μερικούς, όχι όλους, από τους ανθρώπους που έχοντας στο ‘να χέρι το γκρά και στο άλλο το νυστέρι, πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην πατρίδα
Δημήτρης Βερουδάκης 1833-1909
Γεννήθηκε στον Κρουσώνα Μαλεβιζίου το 1833 και μετά τις βασικές του σπουδές σπούδασε Ιατρική στο πανεπιστήμιο Αθηνών από το οποίο αποφοίτησε το 1869. Διορίστηκε σχολίατρος στην Ιεράπετρα και παντρεύτηκε την Ελένη Μαυρογιάννη από την Νεάπολη με την οποία απέκτησε 12 παιδιά τα οποία δυστυχώς πέθαναν τρία σε μικρή ηλικία. Από τα επιζήσαντα η κόρη του Βιργινία έγινε σύζυγος του επίσης γιατρού και αγωνιστή Νικολάου Ξενικάκη -1871-1951-
Ο Δημήτρης Βερουδάκης άσκησε την ιατρική στο Μαλεβίζι έως και που πέθανε το 1909
Από αριστερά: Νικ, Ξενικάκης, ιατρός, πενθερός του πρώτου, Μύρων Βερουδάκης, διδάσκαλος, και Γεώργιος Δαμιανάκης.
Καθήμενες: Αριάδνη, κόρη του Βερουδάκη, Ελένη, σύζυγος Βερουδάκη, Δαμιανάκη, αδελφή της Ελένης, και η τελευταία κόρη της Δαμιανάκη
Η εφημερίδα ΙΔΗ στο φύλλο της 24/1/1909 δημοσιεύει την νεκρολογία του:
«Απέθανε μετά από πολυώδυνον νόσον εν Αγίω Μύρωνα Μαλεβιζίου και εκηδεύθη την παρελθούσα Δευτέραν ο Δημήτρης Βερουδάκης ιατρός, άγων το 76ο έτος της ηλικίας του. Η επαρχία Μαλεβιζίου θρηνεί την απώλεια ευπαδεύτου, έμπειρου, και αφιλοκερδούς ιατρού, ακραιφνούς δε πατριώτου μεγάλην πάντοτε παρέχοντος ανακούφισιν τοις εις αυτόν προστρέχουσι και πολλάς προσενεγκόντος τη πατρίδι υπηρεσίας κατά τας δεινάς αυτής περιστάσεις, Η επιτροπή των αγωνιστών του νομού Ηρακλείου ευλόγως κατέταξεν αυτός εις την Α’ Τάξιν των Αγωνιστών».
Νικόλαος Ξενικάκης 1871-1951
Γιος του γαιοκτήμονα Γεωργίου και της Αφροδίτης Ξενικάκη, γεννήθηκε στην Κιθαρίδα Μαλεβιζίου, το 1871. Σπούδασε ιατρική στο πανεπιστήμιο Αθηνών και παντρεύτηκε την κόρη του γιατρού Δημήτρη Βερουδάκη, Βιργινία, φοιτήτρια της φαρμακευτικής. Εγκαταστάθηκε κατ΄ αρχήν στις Κορφές και απέκτησε πολυμελή οικογένεια από πέντε αγόρια και δύο κορίτσια. Μετά το θάνατο του πεθερού του το 1909 μετακινήθηκε στον Άγιο Μύρωνα όπου άσκησε την ιατρική επί σειρά ετών.
Έλαβε ενεργό μέρος στους τελευταίους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης και υπήρξε στενός φίλος και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου με ουσιαστική συμμετοχή στην επανάσταση του Θερίσσου το 1905.
Αντώνιος Γεωργίου Καπετανάκης 1852-1909
Γιος του επιφανούς οπλαρχηγού και πλούσιου γαιοκτήμονα Γεωργίου Καπετανάκη- Περατσάκη ή Καμαριανού, γεννήθηκε στο Καμάρι Μαλεβιζίου το 1852. Σπούδασε στη Σμύρνη και μετά φοίτησε στις ιατρικές σχολές Αθηνών και Παρισίων.
Το 1882 παντρεύτηκε στο Ηράκλειο την πολύφερνη πρωτοκόρη του Λυσίμαχου Καλοκαιρινού Βικτωρία.
Ο καπετάν Γιωργάκης Καπετανάκης ή Καμαριανός, πατέρας του γιατρού Αντωνίου Καπετανάκη
Ο Αντώνιος Καπετανάκης διατέλεσε για πολλά χρόνια δημοτικός ιατρός Ηρακλείου και εκλέχτηκε κατ΄ επανάληψη πληρεξούσιος Μαλεβιζίου στην γενική συνέλευση Κρητών.
Πέθανε νέος το 1909, χωρίς απογόνους, αφήνοντας στο Δήμο Ηρακλείου το ποσό των 200.000 χρυσών δραχμών καθώς και όλη του την περιουσία για την ίδρυση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.
Εμμανουήλ Ζουδιανός 1877- 1945.
Γιος του επιφανούς οπλαρχηγού Μαλεβυζίου –Τεμένους Δημήτρη Ζουδιανού, από τις Δαφνές.
Σπούδασε Ιατρική στο πανεπιστήμιο Αθηνών , έλαβε μέρος στη Μεταπολιτευτική επανάσταση, όπου διακρίθηκε ως μαχητής και αξιώθηκε τον τίτλο του αρχηγού με απόφαση του αρχηγείου των δύο επαρχιών που επικυρώθηκε από τη γενική συνέλευση στις Αρχάνες στις 28/9/1897
Ο γιατρός Εμμανουήλ Ζουδιανός με τη σύζυγο του Αλεξάνδρα, το γένος Αθητάκη απο το Πετροκέφαλο
Μετείχε ενεργά στην επανάσταση του Θερίσσου, και στους Βαλκανικούς Πολέμους ως γιατρός και σωματάρχης επικεφαλής του επαναστατικού σώματος. Πιστός και εκλεκτός φίλος του Βενιζέλου, πολιτεύτηκε με σύνεση και εντιμότητα μακριά από πολιτικούς φατριασμούς.
Άσκησε δόκιμα και με αλτρουισμό την ιατρική στην ευρεία περιοχή του Μαλεβιζίου με έδρα τον Άγιο Μύρωνα, μετέχοντας πάντα στα κοινά με γνώμωνα το συμφέρον του τόπου. Μετείχε. αν και ήταν προχωρημένης ηλικίας στην εθνική αντίσταση, συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους Γερμανούς, ύστερα από προδοσία. Πέθανε πάμφτωχος μα τιμημένος το 1945, με το φωτοστέφανο του φιλάνθρωπου επιστήμονα και του ακραιφνούς πατριώτη, ακολουθώντας την οικογενειακή του παράδοση.
Η λαϊκή μούσα ύμνησε το γιατρό Ζουδιανό με τους παρακάτω στίχους:
Γειά σου λεβέντη Ζουδιανέ
Τρανής γενιάς αστέρι
Που στο ‘να χέρι έχεις το γκρα
Και στ’ ‘άλλο το νυστέρι.