Το 1641 η Κρήτη ήταν η μόνη περιοχή στην ανατολική Μεσόγειο που δεν είχε πέσει στα χέρια των Τούρκων και αποτελούσε το τελευταίο οχυρό της χριστιανοσύνης. Από το 1534 έως το 1644 ο πληθυσμός του νησιού διπλασιάστηκε και έφτασε περίπου τις 260.000 ψυχές, αλλά οι κακουχίες ήταν πολλές, από τις επιπτώσεις της σκληρής ενετικής διοίκησης και τις επιδρομές των πειρατών.
Μια επιδρομή Μαλτέζων πειρατών σε ένα οθωμανικό πλοίο που μετέφερε προσκυνητές στη Μέκκα, ήταν και το πρόσχημα που βρήκε η Πύλη για να επιτεθεί στην Κρήτη.
Στο καράβι επέβαινε ο γιος του Σιμούλ Αγά, μεγάλου αξιωματούχου του Σουλτάνου και οι προσπάθειες των διπλωματών της Βενετίας να εξευμενίσουν την οργή του έπεσαν στο κενό. Η απόφαση ήταν ειλημμένη. Τον Ιούνιο του 1645 ένας στόλος από 350 πλοία αποβίβασε 60.000 Τούρκους στα Χανιά χωρίς να προηγηθεί κήρυξη πολέμου! Στον «Κρητικό Πόλεμο» που θα ακολουθούσε για ένα τέταρτο του αιώνα, σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι, αμέτρητα πλοία βυθίστηκαν αύτανδρα και δαπανήθηκαν αμύθητα ποσά σε εκστρατείες.
Τα Χανιά κατελήφθησαν μετά από σφοδρές συγκρούσεις λίγων εβδομάδων και μέχρι το 1647 έγιναν δεκάδες συρράξεις στην κεντρική Κρήτη, με φονικότερη τη μάχη στο Γάζι. Τον επόμενο χρόνο ο Σουλτάνος Ιμπραήμ δολοφονήθηκε και ανέβηκε στον θρόνο ο Μωάμεθ ο Δ΄. Στο αντίπαλο στρατόπεδο, ο στόλος του Ενετών που έκανε επιδρομές στα παράλια της Μικράς Ασίας καταστράφηκε σε μια τρικυμία στα Ψαρά και η οδός του ανεφοδιασμού άνοιξε διάπλατα για τους Οθωμανούς….
Οι μάχες στους υπονόμους Έστησαν πυροβολικό έξω από το Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο, και στις 2 Ιουνίου 1648 κατέλαβαν το Φρούριο Βάνιας και άνοιξαν υπόνομο εφορμώντας στο τοίχος. Ο θρυλικός υπερασπιστής Γιλδάς, τους απέκρουσε και οργάνωσε εξόδους που έφθειραν το οθωμανικό στρατόπεδο. Το πελώριο κάστρο του Χάνδακα εκτείνονταν κατά μήκος της θάλασσας σε μήκος πολλών χιλιομέτρων και είχε επτά προμαχώνες και εξωτερικά φρούρια, τα οποία επικοινωνούσαν με τα τείχη με υπόγειες στοές.
Δεξαμενές, πηγάδια και υπόνομοι εξασφάλιζαν την παροχή νερό και επέτρεπαν την πρόσβαση στο στρατόπεδο του εχθρού. Ταυτόχρονα με τις βολές των κανονιών στα τείχη, κάτω από τη γη διεξαγόταν ένας φονικός πόλεμος στους υπονόμους που έσκαβαν και οι δύο πλευρές για να προσβάλουν τον εχθρό. Σκάφτηκαν εκατοντάδες υπόνομοι και οι δεξιοτέχνες Αρμένιοι τεχνίτες φρόντιζαν να υπάρχουν αεραγωγοί.
Πολλές φορές όμως πνίγονταν γιατί έπεφταν σε πηγάδια ή εμπλέκονταν σε φονικές μάχες σώμα με σώμα με μαχαίρια, καθώς το ένα συνεργείο αντιμετώπιζε το άλλο! Όταν η μια πλευρά προλάβαινε να ελέγξει το πέρασμα ανατίναζε με μπαρούτι την στοά της άλλης. Μέχρι τον 20ο αιώνα οι Ηρακλειώτες έβρισκαν σκελετούς, όταν έσκαβαν για να φτιάξουν σπίτια έξω από την πόλη….
Το ηφαίστειο, οι επίσκοποι υπέρ των Τούρκων και οι φονικές ναυμαχίες Οι μάχες είχαν γίνει ρουτίνα και οι 15.000 κάτοικοι του κάστρου συμμετείχαν με κάθε τρόπο στην υπεράσπιση του. Η ρουτίνα έσπασε τον Σεπτέμβρη του 1650, όταν η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης έφερε τσουνάμι από ελαφρόπετρα στις ακτές του Χάνδακα και τα καράβια πέρασαν στο νησάκι Δίας.
Οι Τούρκοι έβαλαν μπροστά το σχέδιο της θρησκευτικής προπαγάνδας και προωθώντας το δόγμα, «καλύτερα τούρκικο φέσι στην Κωνσταντινούπολη, παρά φράγκικο σκουφί», έστειλαν ορθόδοξους επισκόπους σε όλη την Κρήτη για να πείσουν τον ταλαιπωρημένο πληθυσμό για τις καλές τους προθέσεις. Άλλωστε η ενετική διοίκηση σε αρκετές περιπτώσεις ήταν απερίγραπτα βάρβαρη. Με τις ευλογίες και του νέου αρχιεπισκόπου Νεόφυτου Πατηλέρου ο πληθυσμός της κατακτημένης Κρήτης συμβιβάστηκε, αλλά όχι και όσοι είχαν καταφύγει σε φρούρια όπως ο Χάνδακας, όπου έμενε υψωμένο ένα λάβαρο με έναν πελώριο σταυρό.
Το 1651 στ΄ ανοιχτά της Πάρου ο ναύαρχος Τζιόρτζιο Μοροζίνι εξουδετέρωσε τον οθωμανικό στόλο που κατέβαινε στην Κρήτη. Ο ανεφοδιασμός πάγωσε, αλλά υποκαταστάθηκε γρήγορα από αγγλικά και ολλανδικά εμπορικά πλοία που πουλούσαν στη μαύρη αγορά ακόμη και μπαρούτι. Η φθορά του τουρκικού στρατού στην Κρήτη ήταν τόσο μεγάλη που υπήρχαν σκέψεις να σταματήσει η πολιορκία. Η κατάσταση επιδεινώθηκε το 1656 όταν οι Ενετοί που είχαν αποκλείσει τα στενά των Δαραδανελίων, διέλυσαν τα 86 από τα 100 τουρκικά καράβια που είχαν αποπλεύσει για την Κρήτη, με συνέπεια 10.000 νεκρούς. Απειλήθηκε τότε η ίδια η Κωνσταντινούπολη, αλλά οι Βενετοί περιορίστηκαν στην ανακατάληψη κάποιων νησιών του Αιγαίου.
Τον αποκλεισμό έσπασε το 1657 με τη βοήθεια του καιρού, ο Μεχμέτ Κιοπρούλης, ο μεγάλος βεζύρης του σουλτάνου, που λέγεται ότι είχε ελληνοαλβανική ρίζα. Το 1658 άλλοι 50.000 Οθωμανοί αποβιβάστηκαν στην Κρήτη υπό τις διαταγές του Μεχμέτ Κατερζόγλου. Ταυτόχρονα, ο ναύαρχος Φραγκίσκος Μοροζίνι ανέλαβε την αρχηγεία του ενετικού στόλου και έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην πολιορκία του Χάνδακα….
Η απόβαση των Γάλλων στην Κρήτη. Έφεραν πανούκλα και κανιβαλισμούς! Στη Δύση υπήρχε μεγάλο κίνημα που ζητούσε μια σταυροφορία υπέρ των τελευταίων υπερασπιστών του χριστιανισμού στην Ανατολή. Το 1660 ο Κιοπρούλης φυλάκισε τον Γάλλο πρεσβευτή, γιατί δεν του έφερε πολλά δώρα και ο Λουδοβίκος ο 14ος αποβίβασε χωρίς προειδοποίηση 8.000 Γάλλους στην Κρήτη.
Μεγάλο μέρος της οθωμανικής φρουράς του Χάνδακα, αποσύρθηκε για να προστατεύσουν τα Χανιά που πολιορκούσαν Γάλλοι και Κρητικοί. Νίκησαν πολλές φορές τους Τούρκους αλλά δεν είχαν πυροβολικά, ενώ η βουλιμία τους να μαζέψουν λάφυρα από τους Τούρκους, επέτρεψε στους δεύτερους να ανασυνταχθούν και να τους προκαλέσουν μεγάλες απώλειες. Επιπλέον, οι πολεμιστές της Σαβοΐας έφεραν πανούκλα στο φρούριο και σαν να μην έφτανε αυτό, έφερναν Τούρκους αιχμαλώτους στο φρούριο και αφού τους σκότωναν, τους έβραζαν με ρύζι! Η τελική αναμέτρηση και η συνθηκολόγηση Στο μεταξύ, η Πύλη έχανε την υπομονή της και ο Σουλτάνος απείλησε, ότι θα πάρει το κεφάλι όποιου αναφέρει μπροστά του τη λέξη Κρήτη.
Ο Τούρκος αξιωματούχος που ανέλαβε την κατάληψη του Χάνδακα είχε άλλη μια, αλλα τελευταία ευκαιρία, να κρατήσει το κεφάλι στους ώμους του, νικώντας τους δυτικούς. Η πρώτη εξόρμηση των Γάλλων έξω από τα τείχη στις 25 Ιουνίου ήταν καταστροφική, με 800 νεκρούς μεταξύ των οποίων και ο επικεφαλής δούκας του Μπωφόρ. Η άφιξη του δευτέρου μισού της γαλλικής ενίσχυσης ανέβασε το ηθικό, και στις 25 Ιουλίου ξεκινά συντονισμένη επίθεση από θάλασσα και ξηρά με 15.000 κανονιοβολισμούς μόνο από τον στόλο, όμως τα βαθιά οχυρωματικά έργα των Οθωμανών έξω από τον Χάνδακα επέτρεψαν μόνο μικρές απώλειες, ενώ η ανατίναξη ενός γαλλικού πλοίου από λάθος στην μέση της αρμάδας προκάλεσε σοβαρές ζημιές στα γύρω γαλλικά και ενετικά πλοία.
Η δυσαρέσκεια των Ενετών για τις αδέξιες ενέργειες των Γάλλων προκάλεσε τριβές μέσα στο κάστρο, κάνοντας τους Γάλλους να θέλουν να αποχωρίσουν το οποίο και έκαναν στις 20 Αυγούστου. ό Χάνδακας πλέον δεν είχε ανθρώπινο δυναμικό για την υπεράσπισή του. Ο Μοροζίνι αποφάσισε χωρίς να έχει την εξουσιοδότηση από τη Βενετία, να συνθηκολογήσει και να παραδώσει την πόλη στους Τούρκους. Είναι ο ίδιος που τους πολέμησε αργότερα στην Αθήνα και βομβάρδισε την Ακρόπολη. Για να κερδίσει μια μάχη ισοπέδωσε έναν πολιτισμό, που άντεξε περίπου δυο χιλιάδες χρόνια. Στο Χάνδακα κατέβηκε το λάβαρο με το σταυρό και ανέβηκε η ημισέληνος, αν και ο σταυρός των αδίστακτων Βενετών, ήταν του μαρτυρίου και όχι του Κυρίου.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία με την προσθήκη της Κρήτης ήταν στην μεγαλύτερη εδαφική της έκταση, αλλά είχε και τα στρατηγικά εδάφη. Για να το καταφέρει όμως δαπάνησε τεράστιους πόρους σε ανθρώπινο δυναμικό και σε χρήματα. Η πολυετής μάχη της Κρήτης και η πολιορκία του Ηρακλείου, ήταν η αρχή της αντίστροφης μέτρησης. Η αυτοκρατορία πέρναγε εν αγνοία της στα χρόνια της παρακμής. Και η Κρήτη όμως υπέφερε για αιώνες κάτω από την Τουρκική κυριαρχία, που δεν αξιοποίησε ποτέ όπως θα έπρεπε τις δυνατότητες του νησιού.
Οι Τούρκοι δεν είχαν έφεση στη θάλασσα και δεν αξιοποίησαν ποτέ στο μάξιμουμ τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του νησιού και τους ανθρώπους του, που δε σταμάτησαν ποτέ να αγωνίζονται για την ανεξαρτησία. Το τίμημα για τους Κρητικούς ήταν βαρύ και πάντα το πλήρωναν τοις μετρητοίς……
