Ο Δασκαλογιάννης αν και είχε στην κατοχή του τέσσερα τρικάταρτα καράβια, θυσίασε τα πλούτη του για την απελευθέρωση του τόπου μας. Αναμφίβολα αποτελεί αδρό τύπο αγωνιστή και η δράση του εκπροσωπεί όλον τον ανά τους αιώνες ηρωισμό του κρητικού λαού.
Γεννήθηκε το 1722 (ή το 1730) στην Ανώπολη Σφακίων της Κρήτης και καταγόταν από την παλιά οικογένεια των Βλάχων, η οποία είχε αποκτήσει σημαντικό πλούτο από ναυτικές επιχειρήσεις. Ο μικρός Ιωάννης απέκτησε ικανή μόρφωση στο εξωτερικό πιθανότατα στην Ιταλία, ταξίδεψε πολύ ως επικεφαλής του εμπορικού του στόλου και διασυνδέθηκε με πολλές εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής του. Οι συντοπίτες του τον αποκαλούσαν «Δάσκαλο» ή «Δασκαλογιάννη» για τη μόρφωση, τη γλωσσομάθεια και το σεβασμό που ενέπνεε.
Ο Δασκαλογιάννης είχε αναμιχθεί στα κοινά τουλάχιστον από το 1750. Το έτος εκείνο υπέγραψε ένα έγγραφο με την ιδιότητα του «γραμματικού του Καστελλίου» των Σφακίων και το 1765 ως «κετχουντάς» δηλαδή εκπρόσωπος του Καστελλίου εξουσιοδοτήθηκε από τους συγχωριανούς του να ρυθμίσει φορολογικά ζητήματα. Ξεχωριστός σε πλούτη και αξιοσύνη είχε εξελιχτεί σε ηγετική προσωπικότητα των Σφακιών, όπως αποδεικνύεται και από την επιρροή που ασκούσε στην περιοχή.
Όταν η Αικατερίνη Β’ προετοίμαζε το ρωσοτουρκικό πόλεμο, ο Δασκαλογιάννης συνεννοήθηκε με τον προσωπικό του φίλο, ναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ και με τους προκρίτους της Μάνης να μεταβεί στην Κρήτη και να οργανώσει τοπική εξέγερση. Όταν πλέον ο πράκτορας της Ρωσίας, Γεώργιος Παπάζωλης, ήρθε σε επαφή με τους Κρητικούς και αποφασίστηκε η εξέγερση κατά των Τούρκων, ο Δασκαλογιάννης αναγνωρίστηκε και τυπικά πλέον ως ο γενικός αρχηγός των επαναστατών.
Με την άφιξη του ρωσικού στόλου στη Μάνη (Φεβρουάριος 1770) ο Δασκαλογιάννης έστειλε εκεί για βοήθεια μερικές εκατοντάδες Σφακιανούς. Οι περισσότεροι εξ αυτών παρέμειναν στο νησί οχυρώνοντας επίκαιρα σημεία και συμμετέχοντας στις επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων. Τελικά και παρόλο που ο ρωσικός στόλος δεν έπλευσε προς την Κρήτη όπως είχε συμφωνηθεί, ο Δασκαλογιάννης αποφάσισε να κηρύξει την επανάσταση στα Σφακιά, με τον υπόλοιπο στρατό (περίπου 1.300 άντρες) και με την ελπίδα ότι η ενέργειά του θα προκαλούσε γενικό ξεσηκωμό. Παρά τις προσπάθειες των Σφακιανών, ουδείς των λοιπών κατοίκων της Κρήτης επαναστάτησε, έτσι ο αγώνας τους έμελε να καταδικαστεί σε αποτυχία.
Τον Απρίλιο του 1770, οι Σφακιανοί έδιωξαν τον εισπράκτορα που πήγε να εισπράξει τον κεφαλικό φόρο, αφού προηγουμένως είχαν συγκεντρώσει τρόφιμα και πολεμοφόδια και είχαν οχυρώσει καίρια περάσματα στα βουνά. Στη συνέχεια επιτέθηκαν και σκότωσαν αρκετούς Οθωμανούς που ζούσαν σε πεδινά μέρη της περιοχής αναγκάζοντας τους υπόλοιπους να ζητήσουν καταφύγιο σε κοντινά φρούρια. Έτσι τον Μάιο του 1770, οι εξαγριωμένοι Τουρκοκρήτες συγκέντρωσαν υπέρτερες αριθμητικά δυνάμεις έξω από τα Σφακιά, ωστόσο η αντίσταση των επαναστατών δεν κάμφθηκε, ενώ οι προτάσεις για συνεννόηση απορρίφθηκαν από τον Δασκαλογιάννη.
Οι μεγάλες όμως απώλειες και οι συνεχείς επιθέσεις του τουρκικού στρατού, που αριθμούσε τους 15.000 άνδρες, υποχρέωσαν τους Κρητικούς να περιοριστούν σε κλεφτοπόλεμο στους ορεινούς όγκους. Καθώς οι απώλειες τους σε νεκρούς και αιχμαλώτους γινόντουσαν όλο και πιο βαριές, οι Σφακιανοί αποφάσισαν να προτείνουν στους Τούρκους να σταματήσουν τον αγώνα, υπό τον όρο ότι θα αμνηστεύονταν.
Εν τω μεταξύ σε μία άγρια μάχη πάνω από το Λουτρό, οι Τούρκοι κατάφεραν να εισβάλουν στην Ανώπολη. Εκεί πιάστηκαν αιχμάλωτες οι δύο μεγάλες κόρες του Δασκαλογιάννη, η όμορφη Μαρία και η Ανθούσα, καθώς και ένας από τους αδελφούς του, ο Νικόλαος, ενώ η σύζυγος του, η Σγουρομάλλινη ή Ξανθομάλλινη, πληγώθηκε από τούρκικο βόλι.
Έτσι τον Οκτώβριο του 1770 οι Σφακιανοί υπέγραψαν πράξη υποταγής, αντί της παροχής γενικής αμνηστίας, με εξαίρεση την παράδοση των πρωταιτίων της εξέγερσης στις Οθωμανικές αρχές. Αναγκάστηκαν να παραδοθούν πιστεύοντας την υπόσχεση των Τούρκων ότι θα σταματούσαν τις σφαγές αμάχων και θα έδιναν αμνηστία στους ίδιους. Ο Δασκαλογιάννης, που έβλεπε ότι η συνέχιση του αγώνα μόνο συμφορές θα προκαλούσε, αποφάσισε να παραδοθεί μαζί με τους άλλους πρωταίτιους.
Έτσι παραδόθηκε στον Χάνδακα (Ηράκλειο) όπου ο Τούρκος πασάς τον υποχρέωσε να υπογράψει ότι δεν θα επιστρέψει ξανά στα Σφακιά και οι Σφακιανοί θα ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν φόρο υποτέλειας 5.000 γρόσια ετησίως. Ο Δασκαλογιάννης και περίπου άλλοι 75 οπλαρχηγοί και πρόκριτοι πήγαν να παραδοθούν στον πασά φέροντας μαζί τους πεντακόσια πρόβατα ως δώρο, όμως ο πασάς τους συνέλαβε. Προσπάθησε δε δολίως να συλλάβει και να φυλακίσει τους υπόλοιπους αδελφούς του Δασκαλογιάννη που βρίσκονταν στα Κύθηρα, τον Παύλο, τον Μανούσο και τον Γιώργο. Επειδή δεν τα κατάφερε αποφάσισε να θανατώσει τον Δασκαλογιάννη.
Έτσι λίγους μήνες μετά, στις 17 Ιουνίου του 1771, οι Τούρκοι δέσανε σε έναν υψηλό στύλο στην πλατεία Ατ-Μεϊντάν του Ηρακλείου και έγδαραν ζωντανό τον Δασκαλογιάννη, μπροστά στον πολυάριθμο τουρκικό όχλο. Αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος ήταν ο αδελφός του Νικόλαος ο οποίος δεν άντεξε και παραφρόνησε. Ο Δασκαλογιάννης υπέστη το φρικτό μαρτύριο με μεγάλη καρτερία έως ότου υπέκυψε. Μαζί με τον Δασκαλογιάννη βασανίστηκαν και θανατώθηκαν και άλλοι ήρωες της Κρητικής Επανάστασης, αλλά όχι άλλοι. Άλλοι παρέμειναν στη φυλακή και απεβίωσαν εκεί, ενώ κάποιοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν έπειτα από τρία χρόνια.
Η κόρη του Δασκαλογιάννη, Μαρία, που είχε αιχμαλωτιστεί το 1770 μεταφέρθηκε σε τουρκικό χαρέμι της Κωνσταντινούπολης αλλά αφέθηκε αργότερα ελεύθερη και έγινε καλόγρια στην Τήνο. Η Ελευθερούσα τούρκευσε και παντρεύτηκε τον πλουσιότατο Γιαλίν Χουσεΐν μπέη, υπασπιστή του σουλτάνου. Για την Ανθούσα οι ιστορικοί αναφέρουν πως αυτοκτόνησε, αλλά τελικά νυμφεύθηκε τον χρυσοχόο του διοικητή της Κρήτης, Γεώργιο Παχυνάκη. Το όνομα της τέταρτης κόρης του δεν αναφέρεται πουθενά, ενώ είχε και έναν ακόμα γιο, τον Νικολάκη. Απόγονοι της Ανθούσας και του Ανδρέα Βλάχου, ζουν μέχρι σήμερα.
Έτσι έληξε η Κρητική Επανάσταση του 1770 αλλά οι Τούρκοι απώλεσαν 6.000 στρατιώτες. Από την πλευρά των Σφακιανών δε, χάθηκαν 1.500 ψυχές, 2.000 Σφακιανοί εξεπατρίσθησαν και ο πληθυσμός στα Σφακιά δεν ξεπερνούσε πλέον τους τέσσερις χιλιάδες.
Η λαϊκή μούσα αποθανάτισε το ηρωικό τέλος του ήρωα Δασκαλογιάννη. Το πολύστιχο δημοτικό τραγούδι του είναι ένα έμμετρο κείμενο που αναφέρεται στην πατριωτική του δράση και στο μαρτυρικό του θάνατο. Γράφτηκε το 1786 και είναι έργο του αγράμματου τυροκόμου και λαϊκού ποιητή μπάρμπα-Παντζελιού από το Μουρί των Σφακιών. Το 1930 ανεγέρθηκε ανδριάντας του στο Ηράκλειο από τον γλύπτη Κανακάκη, ενώ το 2005 δόθηκε προς τιμήν του το όνομά του στο αεροδρόμιο των Χανίων.
* Επιχειρηματίας, αντιπρόεδρος Δ.Σ. της DMN A.E., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Μάνατζμεντ και στη Στρατηγική Επιχειρήσεων από το LSE.
Reporter.gr
