Το λιμάνι του Πειραιά είναι το μεγαλύτερο της Ελλάδας και της Μεσόγειου θάλασσας, αλλά και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, τόσο σε κίνηση εμπορευματοκιβωτίων όσο και επιβατών. Το λιμάνι του Πειραιά είναι το σημαντικότερο λιμάνι της Αττικής από τα Αρχαϊκά χρόνια.
Είναι ένας μεγάλος εργοδότης στην περιοχή με συνολικά 1.002 υπαλλήλους. Το 2015 διακινήθηκαν περίπου 17.000 πλοία, ενώ εξυπηρετήθηκαν περίπου 17.5 εκ. επιβάτες.
Το 2015, το λιμάνι ήταν το έκτο μεγαλύτερο στην Ευρώπη (ανάμεσα στα 20 μεγαλύτερα) ως προς τον αριθμό διέλευσης των επιβατών, το έκτο μεγαλύτερο στην Ευρώπη και το 26ο μεγαλύτερο στον κόσμο ως προς τον ετήσιο όγκο των εμπορευματοκιβωτίων (Ε/Κ).
Από το 2020, το λιμάνι του Πειραιά ανήκει κατά πλειοψηφία στην COSCO με 67% των μετοχών (16% σε μεσεγγυητικές μετοχές). Το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) έχει το 7,14% των μετοχών. Το υπόλοιπο 25,86% ανήκει σε μη θεσμικούς επενδυτές
Μέχρι την 2η χιλιετία π.Χ., ο Πειραιάς ήταν ένα βραχώδες νησί που συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα από μια χαμηλή έκταση γης που πλημμύριζε με θαλασσινό νερό το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Τότε ήταν που η περιοχή γινόταν όλο και πιο λασπωμένη και οι πλημμύρες σταμάτησαν, συνδέοντας μόνιμα τον Πειραιά με την Αττική και σχηματίζοντας τα λιμάνια του, το κύριο λιμάνι του Κανθάρου και τα δύο μικρότερα της Ζέας και της Μονυχίας.
Το 1300 πΧ, διάφοροι λαοί, Θράκες, Κάδμειοι κλπ κάνουν επιδρομές στον λόφο της Μουνιχίας, το μοναδικό κατοικήσιμο μέρος της περιοχής. Κατά τα 560πΧ, ο Πειραιάς ενώνεται με την Αθήνα μέσω έργων του Πεισιστράτου. Στα 511πΧ η Μουνιχία και το 507πΧ ο Κλεισθένης τον ανακήρυξε Δήμο των Αθηνών. Το 493 π.Χ., ο Θεμιστοκλής ξεκίνησε τις οχυρώσεις του Πειραιά και αργότερα συμβούλεψε τους Αθηναίους να εκμεταλλευτούν τις στρατηγικές δυνατότητες των φυσικών λιμανιών του.
Το 483 π.Χ., ο αθηναϊκός στόλος έφυγε από το παλαιότερο λιμάνι του Φαληρώνα και μεταφέρθηκε στον Πειραιά, ξεχωρίζοντας στη μάχη της Σαλαμίνας μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών και των Περσών το 480 π.Χ. Τα επόμενα χρόνια ο Θεμιστοκλής ξεκίνησε την κατασκευή του λιμανιού και δημιούργησε τα υπόστεγα (νεοσόικοι), ενώ τα Θεμιστόκλεια τείχη ολοκληρώθηκαν το 471 π.Χ., μετατρέποντας τον Πειραιά σε ένα μεγάλο στρατιωτικό και εμπορικό λιμάνι, το οποίο χρησίμευσε ως η μόνιμη ναυτική βάση του ισχυρού Αθηναϊκού στόλου.
Την εικοσαετία 451-431πΧ, ο Ιππόδαμος αναλαμβάνει την ανοικοδόμηση του Πειραιώς. Το 414πΧ ολοκληρώνεται η αναβάθμιση του υδρευτικού δικτύου, τρία έτη αργότερα ιδρύεται η Συνεταιριστική τράπεζα. Το 405πΧ, μετά απ' την καταστροφή του Αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς, ο Λύσανδρος καταπλέει προς την πόλη, τίθεται σε αποκλεισμό, και εν τέλει παραδίδεται. Το 394πΧ ανακατασκευάζονται τα τείχη από τον Κόνωνα. Το 322 πΧ, οι Αθηναίοι αποκηρύσσουν τη Μακεδονική κυριαρχία αλλά ηττώνται και εγκαθίσταται στη Μουνιχία φρουρά.
Το 307πΧ δίδεται στον Δημήτριο τον Πολιορκητή ο Πειραιάς για να δοθεί το 251πΧ ξανά έναντι 150 ταλάντων με πρωτοβουλία του Αράτου. Το 146πΧ, μετά τη Μάχη της Λευκόπετρας, ολόκληρη η Ελλάδα κυριαρχείται από τους Ρωμαίους. Το 86πΧ οι κάτοικοι εξεγείρονται και ο Σύλλας πυρπολεί την Αττική. Το 67πΧ ο Πομπήιος κατασκευάζει υποδομές στον Πειραιά και τον προστατεύει από την πειρατεία. Το 176μΧ κατασκευάζονται υποτυπώδεις υποδομές στο λιμάνι οι οποίες το οδηγούν σε στοιχειώδη ανάπτυξη. Το 267μΧ οι Έρουλοι ισοπεδώνουν ολόκληρο το λεκανοπέδιο και το λιμάνι εγκαταλείπεται.
Το 1019 αναχωρεί απ' τον Πειραιά ο Βουλγαροκτόνος αφού δοξολόγησε τον Θεό στην Παναγία την Αθηνιώτισσα στην Αρχαία Αγορά. Οι Βαράγγοι, υποτελείς του Μιχαήλ Δ’, χάραξαν στην πλευρά του μαρμάρινου λέοντος που υπήρχε στη δική τους γλώσσα. Το 1205 αρχίζει η λατινοκρατία στην Αθήνα και αρχίζει να επικρατεί η ονομασίαΠόρτο Λεόνε, Λιμήν του Λέοντος, λόγω της ύπαρξης του προαναφερθέντος μαρμάρινου λέοντος. Το 1387,ο Πειραιάς πέφτει στα χέρια των Φράγκων.
Το 1456 οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν τον Πειραιά. Το 1466 και 1467, οι Ενετοί επιδράμουν στον Πειραιά. Το 1687 καταπλέει προς τον Πειραιά ενετικός στόλος με αρχηγό τον Φραντσέσκο Μοροζίνι. Καταστρέφεται το μεγαλύτερο μέρος της Ακροπόλεως, εκλάπη και ο Λέων. Ερημώνεται πλήρως ο Πειραιάς.
Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1740, ο Jean-Baptiste Annibal Aubert du Bayet, μετέπειτα Γάλλος πρόξενος, αποκτά οικόπεδο από τους μοναχούς της μονής του Αγίου Σπυρίδωνα. Στις 10 Ιανουαρίου 1750 πωλείται στον Joseph Cayrac, ο οποίος έκτισε σπίτι και κατάστημα. Αποτέλεσε ο πρώτος μόνιμος κάτοικος του νεότερου Πειραιά, πέραν των λιγοστών κτηνοτρόφων. Το 1824 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης πολιορκεί και ελευθερώνει τον Πειραιά.
Το 1833 συστήνεται ο Δήμος Πειραιώς. Το 1835 ιδρύεται τελωνείο, αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι υπήρχε τυπικά και παλαιότερα αλλά εγκαταλελειμμένο. Στις 10 Οκτωβρίου1835 επιβάλλεται τέλος 10% επί του εισαγωγικού δασμού, την επόμενη χρονιά ολοκληρώνεται η Οδός Πειραιώς. Επίσης, λειτουργεί το Υγειονομίο Πειραιώς. Το 1840 πλέει στον Πειραιά το πρώτο ατμόπλοιο με ελληνική σημαία.
Το 1848, ειδική επιτροπεία αναλαμβάνει τη διοίκηση του λιμένος ο οποίος εμβαθύνεται. Το 1850 σημειώθηκε κίνηση 7.000 πλοίων με χωρητικότητα 130.000 τόνων και 30.000 επιβατών. Το 1860 ιδρύονται τα Ναυπηγεία Βασιλειάδη. Καταγράφονται 301 ιστιοφόρα νηολογημένα. Το επόμενο έτος, περνά η διοίκηση του λιμένος στον Δήμο. Το 1869 συνδέεται ο Πειραιάς με την Αθήνα μέσω της δημιουργίας σιδηροδρόμου, τον σημερινό Ηλεκτρικό. Ιδρύεται η πρώτη ναυτασφαλιστική εταιρεία.
Το 1872, χτίζεται το Χρηματιστήριο Πειραιά, τέσσερα χρόνια αργότερα εγκαθίσταται ο πρώτος γερανός στο λιμάνι. Το 1884 ιδρύεται η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Το 1890 η χωρητικότητα του λιμένος ανερχόταν στα 2.460 πλοία και 1.500.000 τόνους. Το 1898 κατασκευάζεται ο πρώτος εξωτερικός μώλος. Το 1904 η προβλήτα της Τρούμπας διαπλατύνεται. Αυξάνεται η κίνηση στον λιμένα στα 5.350 πλοία συνολικής χωρητικότητας 3.250.000 τόνων.
Το 1911 ιδρύεται η Επιτροπεία Λιμένος Πειραιώς και τον επόμενο χρόνο κατασκευάζονται δύο δεξαμενές. Το 1924 ξεκινούν έργα κατασκευής του λιμένος, συνολικής αξίας 550εκ δρχ.
Το 1929 προτείνεται η λιμενοποίηση του Φαλήρου. Το 1930 ιδρύεται ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς. Επιπλέον, ολοκληρώνονται η κατασκευή νέων κρηπιδωμάτων, μήκους 2.748 μέτρων και πέντε μεγάλων αποθηκών. Το 1937 εγκαινιάζονται δύο σιλό. Το 1941, εκρήγνυται πλοίο γεμάτο πολεμοφόδια, προκαλώντας ζημίες στις υποδομές. Το 1944 ανατινάσσονται κρηπιδώματα. Το 1946 εγκαθίστανται τριάντα ένας γερανοί, το 1950 άλλοι δεκατρείς. Το 1951 ο λιμένας διαιρείται σε έξι διαμερίσματα.
Το 1953 ολοκληρώνεται η προβλήτα της Δραπετσώνος. Το 1957 εγκαινιάζονται οι προβλήτες Καραϊσκάκη και Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το 1959 κατασκευάζεται ο πρώτος ναυτικός επιβατικός σταθμός.
Το 1962 κατασκευάζεται ο μώλος της Φρεαττύδος και λιμενίσκου στο Δέλτα. Το 1966 κατασκευάζεται δεύτερος επιβατικός σταθμός. Το 1967 εγκαθίστανται δύο πλωτές εξέδρες. Το 1979 αρχίζει τη λειτουργία του σταθμός εξυπηρέτησης εμπορευματοκιβωτίων και ψυγείων.
Το 1983 ανατίθεται, μετά από δημόσιο διαγωνισμό, σε ναυτιλιακή εταιρεία η εκτέλεση των εργασιών περισυλλογής λυμάτων πάσης φύσεως. Το 1992 δημιουργείται τρίτος επιβατικός σταθμός. Το επόμενο έτος παραδίδεται προς εκμετάλλευση νέας αποθήκη εκκένωσης 20.000μ².
Το 1996 τελείωσε η ανέγερση του Μεγάρου Υπηρεσιών ΟΛΠ και το 1999 ο ΟΛΠ μετατρέπεται σε Ανώνυμη Εταιρεία με τον νόμο 2688/99. Το 2002 υπογράφεται σύμβαση σαράντα χρόνων με το ελληνικό δημόσιο όπου αναγνωρίζεται στον ΟΛΠ η αποκλειστικότητα αξιοποίησης όλης της ακίνητης περιουσίας του.
Το 2003 εισάγεται στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών. Τον Οκτώβριο 2009 ξεκινά η μίσθωση μέρους του λιμένος από την COSCO έναντι 100εκ ευρώ ετησίως
Το λιμάνι του Πειραιά είναι το μεγαλύτερο επιβατικό λιμάνι στην Ευρώπη και ένα από τα μεγαλύτερα τον κόσμο. Έχει συνολικό μήκος προβλήτας 2.8 χιλιομέτρων και βάθος μέχρι 11 μέτρα. Η κυκλοφορία των οχημάτων άγγιξε τα 2.5 εκατομμύρια το 2017, η επιβατική κίνηση έφτασε τα 15.5 εκατομμύρια.
Οι τουρίστες κρουαζιέρας το 2019 ήταν 1.098.091 επιβάτες, έναντι 961.632 το 2018, αύξηση της τάξεως 14,2%. Η Ferry Shipping News αποδίδει αυτήν τη σημαντική αύξηση στην πολιτική του ΟΛΠ για την προσέλκυση τουριστών. Με περίπου 18.6εκ επιβάτες το 2014, ανεδείχθη ως ο πιο πολυσύχναστος λιμένας της Ευρώπης.
