Καλικάντζαρων… έργα και ημέρες

Παρ’ ότι η χριστιανική εκκλησία, με την ΣΤ Οικουμενική Σύνοδο και διατάγματα του 10ου αιώνα, επιχειρεί να καταργήσει τις ειδωλολατρικές αυτές δοξασίες, εκείνες συνεχίζονται σε πολλές περιοχές της χώρας με νεο-παγανιστικές εορτές που, κατά τον Νικόλαο Πολίτη, αποτελούν προδρόμους δημιουργίας των καλικάντζαρων μέσω της λαϊκής παράδοσης. Οι ονομασίες τους διαφέρουν ανά εποχή και περιοχή. Βαμβουτζικάριοι -βαμβούτσι ονομάζεται το παπούτσι στο Βυζάντιο- κωλοβελόνηδες- λόγω της μυτερής ουράς-στη Τουρκοκρατία, καλιτσάγραροι στην Τήνο, πλανήταροι στη Κύπρο, τσιλικρωτά στη Μάνη, καλιοντζήδες στο Ζαγόρι, κάηδες στη Σύμη, κακανθρωπίσματα στη Σάμο, καλκατζόνια, καλκάνια, σκατζάρια, σκαλικάντζαροι σε άλλες περιοχές ή απλά παγανοί λόγω της παγανιστικής προέλευσής τους.

Το ίδιο ασαφής με την ονομασία, είναι και η εμφάνισή τους, αφού έτσι κι αλλιώς κανείς δεν τους είδε ποτέ, οπότε η φαντασία τους δημιουργεί όπως θέλει. Άσχημοι και ζαρωμένοι, νάνοι με δύσμορφο σώμα, συνήθως χωλοί και τραγοπόδαροι ή γαιδουροπόδαροι με κόκκινα μάτια και πεταχτά δόντια, πιθηκίσια τριχωτά χέρια με μακριά νύχια και αχτένιστα μαλλιά. Ντυμένοι με κουρέλια ή κάπα από τρίχες ζώου, φορούν μυτερή σκούφια από γουρουνότριχα και ξύλινα ή μεταλλικά παπούτσια ενώ έχουν ψιλή ουρά και μικρά κέρατα.

Όλο το χρόνο βρίσκονται κάτω από τη γη πριονίζοντας επιμελώς τον κορμό που κάθεται όλος ο κόσμος, αλλά λίγο πριν αυτός πέσει ρίχνοντας το ανθρώπινο οικοδόμημα, ανεβαίνουν αμέσως μετά τα Χριστούγεννα στον πάνω κόσμο για να ταλαιπωρήσουν τους ανθρώπους. Δεν είναι καταστρεπτικά ή κακά δαιμόνια, αλλά πνεύματα πονηρά και πειρακτικά που το καταχώνιασμα τους στη γη συμβολίζει τα εσώτατα ανεξερεύνητα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Οι αναιδείς και αυθάδεις καλικάντζαροι, τρυπούν τα υφάσματα, σπάνε αντικείμενα, αναποδογυρίζουν πράγματα, τρομάζουν μικρά παιδιά γυναίκες και ηλικιωμένους, μαγαρίζουν τις γωνίες του σπιτιού, βρομίζουν τα πηγάδια, καταστρέφουν τα λουλούδια και ότι άλλο μπορεί να φοβίσει τον κόσμο.

Θα μπορούσε να είναι καλικάντζαρος του δωδεκαήμερου αν ξέραμε ποια είναι η μορφή τους…

 

Στην πάνω πλευρά της σύνθεσης ο Χριστός γεννάται στους Αέρηδες της Πλάκας με τους Αθηναίους να γλεντούν τη γέννησή Του, ενώ στη κάτω οι καλικάντζαροι αφήνουν το πριόνισμα του δέντρου που στηρίζει τον κόσμο και βγαίνουν στην επιφάνεια από πηγάδι τρομάζοντας μια γυναίκα που βρίσκεται εκεί.

 

Οι καλικάντζαροι ταλαιπωρούν κάποιο δυστυχή φουστανελά που έχει βρεθεί στο διάβα τους τινάζοντας τον στο ταψί…