Η πρώτη πανδημία στην ιστορία της ανθρωπότητας καταγράφηκε το 430 π.Χ. Εκδηλώθηκε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου στην πόλη – κράτος των Αθηνών (ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες), προκαλώντας τον θάνατο μεγάλου αριθμού των κατοίκων. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Περικλής καθώς και όλα τα μέλη της οικογένειάς του.
Η εν λόγω πανδημία ονομάστηκε Λοιμός των Αθηνών ή Σύνδρομο του Θουκυδίδη και αντιμετωπίστηκε με τη συνεισφορά του Ιπποκράτη, ο οποίος βρισκόταν στην πόλη εκείνη τη ζοφερή περίοδο. Θεωρείται πως πρωτοεμφανίστηκε στον κύριο λιμένα της Αθήνας, τον Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια είσοδο προμηθειών της πόλης.
Ο λοιμός εμφανίστηκε και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου, επέστρεψε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ., και η καταστροφή που προκάλεσε στον πληθυσμό της Αθήνας ήταν ένα σημαντικό πρώτο πλήγμα για την πόλη ως προς την εξέλιξη του πολέμου.
Οι λεπτομερείς μαρτυρίες του Θουκυδίδη είναι ανεκτίμητες για την μελέτη του γεγονότος, καθώς ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Είχε κι εκείνος μολυνθεί, αλλά κατόρθωσε να επιζήσει.
Δείτε Επίσης
Τα συμπτώματα
Οι περιγραφές του αρχαίου ιστορικού αναφέρουν πως οι άνθρωποι που ήταν ήδη ασθενείς από κάποια άλλη ασθένεια, κατέληγαν να νοσήσουν και από την ασθένεια του λοιμού. Οι υγιείς εμφάνιζαν αιφνίδια πονοκέφαλο και υψηλό πυρετό, ερεθισμό των ματιών με μια αίσθηση τσουξίματος κ.ά. Το εσωτερικό του στόματος, ο φάρυγγας και η γλώσσα γίνονταν αιματώδη και η εκπνοή αφύσικη και δυσώδης.
Μετά από τα παραπάνω αρχικά συμπτώματα ακολουθούσαν φτερνίσματα και βραχνάδα στη φωνή. Κατόπιν η αρρώστια κατέβαινε από το κεφάλι προς το στήθος προκαλώντας ισχυρό βήχα.
Φτάνοντας στο στομάχι, προκαλούσε ναυτία και εμετό χολής, ενώ τα άτομα που είχαν τάση για εμετό αλλά δεν έκαναν είχαν ισχυρούς σπασμούς. Η θερμοκρασία του σώματος φαινόταν να πέφτει, χωρίς το χρώμα των ασθενών να γίνεται ωχρό αλλά κοκκινωπό, και εμφανίζονταν εξανθήματα και φουσκάλες. Οι ίδιοι οι ασθενείς όμως ένιωθαν να θερμαίνονται πολύ και ανακουφίζονταν μόνο όταν έπεφτε κρύο νερό επάνω στο σώμα τους.
Οι περισσότεροι πέθαιναν την έβδομη ή ένατη ημέρα από την εκδήλωση της ασθένειας. Όσοι κατάφερναν να επιζήσουν παραπάνω, εμφάνιζαν δυνατό στομαχόπονο και διάρροια, τόσο που πολλοί πέθαιναν από την εξάντληση.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως αν κάποιος ήθελε να διαφύγει τον θάνατο, έκοβε το μέρος του σώματος όπου υπήρχε εμφανής ένδειξη των συμπτωμάτων, όπως άκρα των χεριών και ποδιών. Μερικοί έβγαζαν ακόμη και τα μάτια τους. Άλλοι πάλι, αμέσως μετά την θεραπεία τους, πάθαιναν γενική αμνησία και δεν αναγνώριζαν ούτε τους εαυτούς τους ούτε τους οικείους τους.
Ήταν τύφος, πανώλη, Έμπολα ή κάτι άλλο;
Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι ιστορικοί προσπάθησαν να ανακαλύψουν τα αίτια που προκάλεσαν τον λοιμό των Αθηνών. Ιστορικά, ο λοιμός συχνά θεωρείται πως ήταν ένα ξέσπασμα βουβωνικής πανώλης σε μια από τις πολλές μορφές της. Ωστόσο διάφορες επανεκτιμήσεις των κριτηρίων σχετικά με τα επιδημιολογικά συμπτώματα έκαναν τους ειδικούς να θεωρήσουν πιθανές και άλλες αρρώστιες όπως ο τύφος, η ανεμοβλογιά, η ιλαρά και το σύνδρομο τοξικού σοκ.
Κάποιοι άλλοι έκαναν λόγο για την ασθένεια του άνθρακα, η οποία εμφανίστηκε με την συγκέντρωση χιλιάδων προσφύγων εντός των τειχών, καθώς και με τον συνωστισμό των παραγωγικών ζώων.
Στα τέλη του 20ού αιώνα υπήρξαν εκτιμήσεις πως μπορεί να πρόκειται για τον Αιμορραγικό Πυρετό Έμπολα, μιας και τα συμπτώματα έχουν πολλές ομοιότητες με τα αντίστοιχα στην αφρικανική ήπειρο όπου εκδηλώθηκε η ασθένεια αυτή και ταυτοποιήθηκε. Άλλωστε ο Θουκυδίδης είχε αναφέρει την Αιθιοπία ως τόπο προέλευσης του ιού.
Μια θεωρία που υποστηρίχτηκε από αρχαίους συγγραφείς είναι ότι ο λοιμός προκλήθηκε από τον μολυσμένο αέρα.
Ο Πλούταρχος τον 1ο αιώνα μ.Χ., 500 χρόνια αργότερα, ισχυρίστηκε ότι ο γιατρός Άκρων θεράπευσε κάποιους ασθενείς με το άναμμα φωτιάς και τον καθαρισμό του μολυσμένου αέρα. Ο Θουκυδίδης ωστόσο δεν αναφέρει τέτοιο περιστατικό, γράφοντας αντιθέτως ότι οι γιατροί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν την ασθένεια και ότι “η θνησιμότητα μεταξύ τους ήταν μεγαλύτερη διότι ήταν περισσότερο εκτεθειμένοι στην επιδημία”.
ΠΗΓΗ: poiostigiati.gr
