Δείτε Επίσης
Από την αρχαιότητα έως και σήμερα, αμέτρητοι είναι οι μύθοι, οι θρύλοι και οι παραδόσεις που σχετίζονται και που πολλές φορές έγιναν η αιτία για τα ονόματα που δόθηκαν στα σπήλαια της ξακουστής Κρήτης.
Ένας από αυτούς είναι και ο θρύλος που οι κάτοικοι του οροπεδίου Ομαλός διηγούνται για μια σπηλιά της περιοχής τους, την οποίαν και ονόμασαν Σπήλαιο του Τζανή. Εκεί , λένε, πως είχε χαθεί ένας νεαρός βοσκός, αλλά εξαίρετος λυράρης, ο Τζανής. Τον είχαν απαγάγει τα στοιχειά της σπηλιάς, οι νεράιδες, για να τις συντροφεύει στους χορούς τους.
Από τότε, κάποιες ασέληνες βραδιές, ακούγονται από το σπήλαιο η μουσική των χορών που στήνουν οι νεράιδες, οι αλλόκοσμες κυράδες που κρατώντας με τρυφερότητα στα κρινένια τους χέρια βρέφη λευκά σαν τον αφρό της θάλασσας. Βρέφη που είναι καρποί του έρωτά τους με ορισμένους θνητούς. Στροβιλίζονται με λυμένα τα μακριά και μεταξένια τους μαλλιά. Ενώ, ο νεραϊδοπαρμένος βοσκός, ο Τζανής, συντροφεύει τον αέρινο χορό τους παίζοντας με αξεπέραστη δεξιοτεχνία έναν μελαγχολικό, αλλά υπέροχο σκοπό με την αγαπημένη του λύρα.
Επίσης, λένε πως εκείνο το τραγούδι που η ηχώ του διασκορπίζεται στα βουνά και στα λαγκάδια, είναι τόσο γλυκό, αλλά και τόσο θλιμμένο. Οι νεράιδες τραγουδούν στίχους της πονεμένης τους αγάπης, ενώ ο Τζανής θρηνεί νοσταλγικά την χαμένη του ζωή που κάποτε ζούσε ευτυχισμένος ανάμεσα στους ανθρώπους.
Επομένως, μεταξύ των λυράρηδων της Κρήτης, υπήρχε η παράδοση ότι μόνον όποιος διδαχτεί από τον νεραϊδοπαρμένο Τζανή, μπορεί να γίνει τέλειος στην λύρα. Για το λόγο αυτό, πολλοί συνήθιζαν να επισκέπτονται την συγκεκριμένη σπηλιά προκειμένου να λάβουν τα υψηλής ποιότητας μαθήματα. Τις αφέγγαρες νύχτες, λοιπόν, συναθροίζονταν και καθισμένοι κυκλικά, δοκίμαζαν τις λύρες τους. Πρώτα, όμως, έπαιρναν τις ανάλογες προφυλάξεις. Υπήρχαν νεράιδες και ο σταυρός χαραγμένος στην μέση της ομήγυρης, παρείχε την ανάλογη προστασία.
