Σκαρφαλωμένα στους ορεινούς όγκους της Κρήτης κάποια με αγνάντι στη θάλασσα και κάποια με το βλέμμα σε αιωνόβιους ελαιώνες και φροντισμένα αμπέλια τα παρακάτω χωριά αποτελούν στολίδια του νησιού.
Τα γραφικά στενά τους είναι γεμάτα από πολύχρωμα λουλούδια, παραδοσιακά καφενεία, βυζαντινά εκκλησάκια και μικρά μαγαζιά.
Γύρω τους η φύση δεν τσιγκουνεύτηκε σε ομορφιά. Δάση, καταπράσινα φαράγγια, εντυπωσιακά σπήλαια και γυμνές απόκοσμες βουνοκορφές όπου βρίσκουν καταφύγιο οι περήφανοι γυπαετοί της Κρήτης είναι μοναδικές εικόνες που θα σας ακολουθούν για μια ζωή. Αρκεί να αφήσετε για λίγο τους παραλιακούς δρόμους και να τραβήξετε προς τις ανηφοριές.
Τον Ζαρό θα τον βρείτε κάτω από το όρος Σαμάρι, σε υψόμετρο 450 μέτρα, σε μια εύφορη κοιλάδα με τρεχούμενα νερά. Κεφαλοχώρι της περιοχής που αν και όχι ιδιαίτερα γραφικό έχει τον δικό του χαρακτήρα. Στα καφενεία και τα ταβερνάκια οι ντόπιοι ανταλλάσσουν απόψεις για τις καλλιέργειες και παρακαλούν για λίγη βροχή, με τις ρακές και τους ελληνικούς να εναλλάσσονται ενώ στο φόντο υψώνονται οι κορυφές του Ψηλορείτη. Δίνει εύκολη πρόσβαση στα μονοπάτια -και στο ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 – που ανεβαίνουν στο βουνό και στο Δάσος του Ρούβα με τους τεράστιους πρίνους, ένα είδος πουρναριού που μοιάζει πολύ με τη βελανιδιά και στις άλλες ομορφιές γύρω του. Όπως τη λίμνη του Ζαρού ή Βοτόμος περιτριγυρισμένη από μπόλικο πράσινο, μια τεχνητή λίμνη που συγκρατεί τα νερά της ομώνυμης πηγής και είναι γεμάτη πέστροφες.
Υπάρχει επίσης και το πανέμορφο, καταπράσινο φαράγγι «Ρούβα» που διασχίζει το ομώνυμο δάσος ή «Γάφαρη» ή «Αγίου Νικολάου» από την μονή του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στην έξοδό του με μικρούς καταρράκτες, μίνι λιμνούλες, ξύλινα γεφυράκια, εντυπωσιακές ορθοπλαγιές και όμορφη φύση. Μεταξύ της Ζαρού και του χωριού βρίσκεται και ένας παραδοσιακός νερόμυλος που λειτουργεί σαν μουσειακός χώρος και μπορείτε να δείτε πως από το στάρι έβγαινε το αλεύρι αρκετές δεκαετίες πριν. Αξιόλογη είναι και η Μονή Βροντησίου του 15ου αιώνα που βρίσκεται κοντά στο χωριό στα ριζά του βουνού και τιμάται στην μνήμη του Αγίου Αντωνίου. Στα νότια του χωριού υπάρχει και η τεχνητή λίμνη της Φανερωμένης που είναι και αυτή μια όμορφη βόλτα.
Αρχάνες, Ηράκλειο
Στα 400 μέτρα υψόμετρο, στη σκιά του όρους Γιούχτα, οι Αρχάνες είναι από τα πιο όμορφα χωριά της Κρήτης. Όλο το χωριό, για την ακρίβεια η κωμόπολη, είναι γεμάτη πολύχρωμα περιποιημένα σπίτια πολλά με νεοκλασικές αναφορές. Πλακόστρωτα, μικρές γειτονιές γεμάτες λουλούδια, μαγαζάκια κάθε λογής, καφενεδάκια και ταβερνάκια στην όμορφη πλατεία, πηγές, περιποιημένες εκκλησιές και γύρω γύρω αμπελώνες, αυτά συνθέτουν την εικόνα των Αρχανών.
Οι Μαργαρίτες, στα 300 μέτρα υψόμετρο, είναι ένα χωριό που διαφέρει κάπως από τα άλλα. Εδώ τα σπίτια και τα στενά εκτός από λουλούδια είναι γεμάτα και από πολύχρωμα κεραμικά καθώς το χωριό φημίζεται για την τέχνη της κεραμικής και είναι μάλιστα ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα αγγειοπλαστικής της χώρας. Πανέμορφο και γραφικό έχει διατηρήσει αρκετά από τα χαρακτηριστικά της ενετικής αρχιτεκτονικής γεγονός που θα το ανακαλύψετε και μόνοι σας με μια βόλτα στις γειτονιές του.
Θα κάνετε μια στάση στη μονή Σωτήρος του 16ου αιώνα με την κατάφυτη αυλή αλλά και στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο όπου είναι θαμμένοι οι νεκροί της μονής Αρκαδίου. Στον κεντρικό δρόμο δεσπόζουν μαγαζιά γεμάτα λογής λογής κεραμικά και ταβερνάκια με σκιερές αυλές που είναι κρυμμένα πίσω από τις πυκνές φυλλωσιές των μουριών ενώ λίγο έξω από το χωριό βρίσκεται η αρχαία Ελεύθερνα ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς τόπους του νησιού με ρωμαϊκά λουτρά, κατοικίες κ.ά. Για τους λάτρεις της πεζοπορίας το φαράγγι Μαργαριτσανό είναι μια ανάσα από το χωριό.
Βάμος, Χανιά
Το χωριό Βάμος στην καρδιά ενός υπέροχου ελαιώνα είναι από τα πιο γραφικά της Κρήτης. Ημι-ορεινό χωριό στα 300 μέτρα υψόμετρο πρωτοκατοικήθηκε από Άραβες τον 8ο αιώνα αλλά και Ενετούς όταν κατέκτησαν το νησί μερικούς αιώνες αργότερα. Διατηρεί την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με εντυπωσιακά όμορφα κτίρια που την οφείλει κυρίως στο γεγονός ότι ήταν παλιά πρωτεύουσα των Σφακιών. Παλιά αρχοντικά και πέτρινα σπίτια με ολάνθιστες αυλές με τεράστιες βουκαμβίλιες, κληματαριές και χρωματιστά γεράνια βρίσκονται σχεδόν σε κάθε λιθόστρωτο του χωριού.
Βάμος, Χανιά/Photo: Αμαλία Κωβαίου
Πιο γοητευτικό σημείο η παλαιά γειτονιά που φανερώνει την αίγλη του χωριού άλλων καιρών. Από τα πιο αξιόλογα σημεία του είναι το παρεκκλήσι της Παρθένου Μαρίας του 13ου αιώνα, αλλά και το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι, στα νότια του χωριού μόλις 3 χιλιόμετρα μακριά. Δίπλα του βρίσκεται και ένα παλιό ελαιοτριβείο του 1860 με 12 εντυπωσιακές καμάρες ενώ λίγο πριν το μοναστήρι στα δεξιά υπάρχει η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου με τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα.
Ανώγεια, Ρέθυμνο
Στα 750 μέτρα υψόμετρο, στις πλαγιές του Ψηλορείτη, τα Ανώγεια είναι από τα πιο γνωστά ορεινά χωριά της Κρήτης, για το γεγονός πως υπήρξαν ο τόπος γέννησης του μουσικού Νίκου Ξυλούρη του Ψαραντώνη και του Βασίλη Σκουλά, για την επαναστατική φύση των Ανωγειανών και γιατί διατηρεί ακόμα ζωντανή την κρητική παράδοση. Ο παλμός του χωριού χτυπά στις παλιές γειτονιές, εκεί που τα ασβεστωμένα σπίτια είναι περικυκλωμένα από γιασεμιά, κληματαριές, αρμπαρόριζες, γεράνια και πόσα ακόμα λουλούδια με χίλια δυο χρώματα και φυσικά στην πλατεία και συγκεκριμένα στην πλατεία Λιβάδι. Εκεί που η εκκλησία του χωριού βρίσκεται δίπλα δίπλα με το σπίτι που έζησε ο Ξυλούρης, μουσείο πια που μπορείτε να επισκεφθείτε, αλλά και τα καφενεία και τα ταβερνάκια με τις σούβλες και τα αντικριστά.
Οροπέδιο Νίδας
Στην ανηφόρα πριν την πλατεία θα δείτε και τα μαγαζάκια με τα πολύχρωμα υφαντά τα μάλλινα κιλίμια και τις πατανίες, μια τέχνη που ακόμα ζει στα Ανώγεια. Έξω από το χωριό οι διαδρομές σας βγάζουν στο Ιδαίον Άντρον, τη σπηλιά όπου γεννήθηκε ο Δίας, στον αρχαιολογικό χώρο της Ζωμίνθου, ένα μινωικό οικισμό που άκμασε μεταξύ 1900-1400 π.Χ., και λίγο παραπάνω στο πέτρινο ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας με την παλιά πηγή, στο Αστεροσκοπείο Σκοίνακα με την εκπληκτική θέα, στο πέτρινο στρογγυλό εκκλησάκι του Αγίου Υακίνθου και στο οροπέδιο της Νίδας με τα μιτάτα, τα πέτρινα στρογγυλά κτίσματα όπου χρησιμοποιούνταν από τους βοσκούς για κατοικία και παρασκευαστήριο τυριού.
Κριτσά, Λασίθι
Χτισμένο στην ανατολική πλευρά τους όρους Καστέλλου στα 360 μέτρα υψόμετρο το χωριό της Κριτσάς είναι ένα ακόμα πανέμορφο χωριό στις πλαγιές των βουνών της Κρήτης. Απλωμένο αμφιθεατρικά βλέπει στον κόλπο του Μιραμπέλου και από μακριά, τα άσπρα σπιτάκια, το κάνουν να μοιάζει με κυκλαδονήσι. Όσο πλησιάζετε όμως διακρίνετε πως έχει το δικό του χαρακτήρα, διατηρώντας σε σημαντικό βαθμό την παλιά αρχιτεκτονική του με κάποιες ενετικές αναφορές. Με στενά λιθόστρωτα δρομάκια, παραδοσιακά σπίτια, πέτρινες καμάρες, βρύσες και πηγές, μαγαζιά με υφαντά και κεντήματα και φυσικά παραδοσιακά καφενεία και ταβέρνες, το σκηνικό της Κριτσάς σε μεταφέρει σε μια άλλη Κρήτη διαφορετική από αυτή της ξαπλώστρας και της ομπρέλας.
Το χωριό είναι επίσης γνωστό και για το πολύ καλής ποιότητας λάδι από τα αιωνόβια ελαιόδεντρά του, μάλιστα εδώ λειτουργεί αγροτικός συνεταιρισμός από το 1927. Δίπλα στο χωριό το φαράγγι της Κριτσάς με τις ψηλές ορθοπλαγιές είναι ιδανικό για όσους αγαπούν την περιπέτεια. Στα βόρεια βρίσκεται και η αρχαία Λατώ της Μινωικής εποχής ενώ στα ανατολικά η Παναγιά Κερά έχει μοναδικές τοιχογραφίες του 13ου αιώνα που απεικονίζουν σκηνές από το Ευαγγέλιο αρχαΐζουσας τεχνοτροπίας.
Αξός, Ρέθυμνο
Το μικρό χωριό της Αξού είναι σκαρφαλωμένο στα 500 μέτρα υψόμετρο στη βορειοανατολική πλευρά του Ψηλορείτη, κοντά στην αρχαία δωρική πόλη Όαξος από την οποία ακόμα σώζονται κάποια ερείπια όπως η ακρόπολη, ο ναός της Αφροδίτης, θολωτοί τάφοι και λίγα τμήμα των τειχών. Διατηρώντας το παραδοσιακό του χρώμα είναι από τα χωριά που μια στάση πρέπει να την κάνετε. Τα άσπρα παλιά σπιτάκια, μπορεί να μην έχουν στην πλειοψηφία τους κήπους και αυλές έχουν όμως γλάστρες στις πόρτες τους με πολλών λογιών λουλούδια που δίνουν ζωντάνια και χρώμα στα μικρά στενά του.
Στα πόδια του χωριού η κοιλάδα φτάνει μέχρι τα Τάλαια όρη και είναι γεμάτη από ελαιώνες, περιβόλια και αμπέλια, ανάμεσά τους κερασιές, καρυδιές, χαρουπιές, πρίνοι και πλατάνια και πόσα ακόμα δέντρα και φυτά που τα τρέφει το ποτάμι που κατεβαίνει από τα βράχια του Ψηλορείτη. Στα αξιοθέατα του χωριού είναι το Μουσείο Ξυλογλυπτικής με πάνω από 100 ξύλινα έργα τέχνης αλλά και οι εκκλησίες του όπως η Αγία Ειρήνη και ο Άγιος Ιωάννης του 14ου αιώνα, τα ερείπια της Αγίας Παρασκευής του 12ου αιώνα και ο Τίμιος Σταυρός του 16ου αιώνα.
Καπετανιανά, Ηράκλειο
Στα νότια της Κρήτης, στις πλαγιές των Αστερουσίων και στα 750 μέτρα υψόμετρο φωλιάζει το μικρό χωριό των Καπετανιανών. Έχει υπέροχη θέα στο Λιβυκό Πέλαγος και μια ιστορία που πάει πολλούς αιώνες πίσω στο χρόνο καθώς εδώ έχουν εντοπιστεί από τα αρχαιότερα λείψανα του κρητικού μινωικού πολιτισμού και ένας σημαντικός χώρος λατρείας, το ιερό κορυφής του Κόφινα που άκμασε μεταξύ 1.700-1.600 π.Χ. Στα όμορφα στενά του τα παλιά, λευκά από τον ασβέστη, σπίτια, βρίσκονται δίπλα δίπλα με τα πέτρινα και πιο σύγχρονης αρχιτεκτονικής κτίρια και δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα γοητευτική εικόνα. Αν σας αρέσουν οι πεζοπορίες εδώ θα βρείτε και πολλά μονοπάτια που βγάζουν σε μικρές κορυφές, σε σπήλαια και σε όμορφα ξωκλήσια όπως αυτό του Αρχάγγελου Μιχαήλ.
Χουδέτσι, Ηράκλειο
Νότια από τις Αρχάνες απλώνεται το μικρό χωριό Χουδέτσι στα 440 μέτρα υψόμετρο. Ένα κλασικό χωριουδάκι με ψηλούς ευκαλύπτους, πλατάνια, μουριές και πεύκα, ασβεστωμένα σπίτια, λουλουδιασμένα στενάκια, πηγές και παραδοσιακά καφενεία που αν βρεθεί στο δρόμο σας χαρίστε του λίγο από το χρόνο σας, έτσι για μια τσικουδιά με τους ντόπιους, γιατί σε αυτά τα χωριά είναι που χτυπά η καρδιά της Κρήτης. Στο Χουδέτσι μάλιστα περίπου δυο δεκαετίες τώρα έχει στήσει το μουσικό του εργαστήρι ο Ιρλανδός μουσικός Ross Daly παραδίδοντας σε παιδιά, και όχι μόνο, σεμινάρια μουσικών οργάνων. Δίπλα στο χωριό το κατάφυτο φαράγγι Σπηλιωτίσσης είναι μια καλή πρόταση για πεζοπορία που βγάζει στο μικρό εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής αλλά και στην Ιερά Μονή Σπηλιωτίσσης.
