Ναοί που χτίστηκαν ως Καθολικοί για να γίνουν Ορθόδοξοι στη συνέχεια, ναοί που στην πορεία των αιώνων ανήκαν εναλλάξ και στα δύο δόγματα και άλλοι Ορθόδοξοι που λειτούργησαν ως τζαμιά για να παραχωρηθούν στους ντόπιους με την αποχώρηση των Τούρκων κατακτητών συνθέτουν το σκηνικό μιας μεγάλης περιήγησης στις σημερινές εκκλησίες του Ηρακλείου.
Σήμερα υπολογίζεται ότι στην πόλη υπάρχουν περίπου 140 ναοί, με έντονα τα στοιχεία της παρουσίας των Ενετών και της αρχιτεκτονικής τους σε πολλούς από αυτούς. Εντυπωσιακό είναι ότι κάποιοι από αυτούς εκτός από λατρευτικοί χώροι χρησιμοποιήθηκαν ως καφενεία, αγορές και βαρελάδικα ενώ δύο από αυτούς κατεδαφίστηκαν για να ανεγερθούν το αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου και ένα ..ξενοδοχείο!.Βγαίνοντας από το λιμάνι της πόλης και προχωρώντας δυτικά στην παραλιακή λεωφόρο ο επισκέπτης θα συναντήσει τη Μονή Πέτρου και Παύλου.Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα μνημεία της κατηγορίας του, με ευρύτερο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον και για την πορεία της αρχιτεκτονικής του 13ου αιώνα και την παρουσία της τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα.Ο Ναός Πέτρου και Παύλου χτίστηκε κατά τους πρώτους χρόνους της βενετσιάνικης κυριαρχίας ως Καθολικό της Μονής του Τάγματος των Δομηνικανών (Domenicani Predicatori). Με την έλευση της Οθωμανικής κυριαρχίας ο Άγιος Πέτρος μετατράπηκε αμέσως σε μουσουλμανικό τέμενος.Ως ανταλλάξιμη περιουσία αγοράσθηκε από την Ενορία του Αγίου Δημητρίου Λιμένος για να λειτουργήσει ως Ναός. Τελικά αποφασίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού να επιτραπεί μόνο η επετειακή λειτουργία του περιστασιακά και να παραμείνει ως επισκέψιμο μνημείο. Μετά από πολλά χρόνια ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του ναού και σύντομα πρόκειται να ξεκινήσει η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου.
Ο Αγιος Τίτος
Ανηφορίζοντας προς το κέντρο της πόλης στον πεζόδρομο της 25ης Αυγούστουσυναντάμε τον Αγιο Τίτο έναν ναό που σεβάστηκαν οι Ενετοί.. Μετά την περίοδο της Αραβοκρατίας και την ανάκτηση της Κρήτης το 961 από τους Βυζαντινούς, αποκαταστάθηκε και η εκκλησία της Κρήτης. Την περίοδο αυτή πρέπει να κτίστηκε ο ναός που αφιερώθηκε στον Ισαπόστολο Τίτο.Μετά την εγκατάσταση των Βενετών στην Κρήτη, το Βατικανό έδιωξε τον Ορθόδοξο Μητροπολίτη Κρήτης και τους Επισκόπους κι εγκατέστησε Λατίνους, Αρχιεπίσκοπο και Επισκόπους. Ωστόσο, οι Ενετοί δεν πείραξαν το ναό του Αγίου Τίτου, ο οποίος παρέμεινε όπως ήταν με τις βυζαντινές εικόνες και τα ορθόδοξα κειμήλια.Στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί -το λεγόμενο Βεζίρ τζαμί- ενώ το κωδωνοστάσιο μετατράπηκε σε μιναρέ. Κατά την παράδοση του Χάνδακα στους Οθωμανούς, το 1669, όλα τα κειμήλια μεταφέρθηκαν στη Βενετία.Ο μεγάλος σεισμός του 1856 κατέστρεψε εξ ολοκλήρου το ναό, που κτίστηκε πάλι από την αρχή, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αθ. Μούση.Το 1925 έγινε ξανά Ορθόδοξος με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Στις 15 Μαΐου 1966 πραγματοποιήθηκε με κάθε λαμπρότητα και επισημότητα η ανακομιδή της Κάρας του Αγίου Τίτου από τον Άγιο Μάρκο της Βενετίας.
Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου
Λίγα βήματα παραπάνω σε περίοπτη θέση στον ίδιο δρόμο , στο ιστορικό κέντρο της πόλης, απέναντι από την κρήνη Μοροζίνι, βρίσκεται ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Μάρκου των Ενετών, ο οποίος στεγάζει σήμερα τη Δημοτική Πινακοθήκη.Ο ναός, που οικοδομήθηκε απέναντι από το Δουκικό ανάκτορο, κατείχε σημαντική θέση στην κοινωνία της εποχής της Ενετικής κυριαρχίας. Εδώ αναλάμβαναν, με κάθε επισημότητα, τα καθήκοντά τους όλοι οι άρχοντες και αξιωματούχοι κι εδώ ζητούσε την προστασία του Αγίου ο απλός λαός.
Στην πλατεία Αγίου Μηνά
Σε μια από τις μεγαλύτερες πλατείες της πόλης που φέρει και το όνομα του πολιούχου Αγίου Μηνά βρίσκεται μια αξιόλογη ενότητα εκκλησιών. ΟΒασιλική του Αγίου Μάρκουκαι της Παντάνασσας αναφέρεται στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα της εποχής της Ενετικής κυριαρχίας. Μετά από πολύχρονη αχρησία, το 1735, ο ναός ανακαινίζεται και γίνεται η μητρόπολη της πόλης και έκτοτε κέντρο των ορθοδόξων χριστιανών του οθωμανικού Χάνδακα. Το Πάσχα του 1826 και ενώ εκκλησιάζονται οι χριστιανοί μέσα στο ναό, οι μουσουλμάνοι αποφασίζουν να τους επιτεθούν και να τους σφάξουν. Τη στιγμή, όμως, που είναι έτοιμοι για την αποτρόπαια αυτή πράξη τους, εμφανίζεται μπροστά τους ένας αξιωματικός καβαλάρης με γυμνό σπαθί, που τους αποτρέπει και τους καταδιώκει από το ναό. Οι χριστιανοί πιστεύουν ότι πρόκειται για θαύμα και ότι ο καβαλάρης είναι ο ίδιος ο Άγιος Μηνάς, που προστατεύει τους κατοίκους και την πόλη τους.Το τέμπλο του, που είναι επίχρυσο και χωρίζεται με κιονίσκους, ιδιαίτερα εκείνο του κλίτους της Υπαπαντής, αποτελεί εξαίρετο δείγμα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής και φέρει εξαιρετικές εικόνες του Γεωργίου Καστροφύλακα του 17ου αιώνα.Οι εικόνες του ναού που σώζονται μέχρι σήμερα, αποτελούν έργα Κρητών αγιογράφων του 18ου αιώνα με μεγάλη καλλιτεχνική αξία.
Ο θεμέλιος λίθος του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Μηνά δίπλα στην μικρή εκκλησία τέθηκε στις 25 Μαρτίου του 1862 από τον αρχιερέα Διονύσιο Χαριτωνιάδη μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη.Η έκρηξη της Κρητικής επανάστασης το 1866 οδήγησε στην άμεση διακοπή των εργασιών, που συνεχίστηκαν το 1883 και ολοκληρώθηκαν το 1895Η Αγία Αικατερίνη, Καθολικό της ομώνυμης Σιναϊτικής μονής, βρίσκεται βορειοανατολικά του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά. Ιδρύθηκε τη Β' Βυζαντινή περίοδο και αποτέλεσε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο από το 15ο έως το 17ο αι. Σήμερα ο ναός της Αγίας Αικατερίνης λειτουργεί ως μουσείο. Στο χώρο του στεγάζεται έκθεση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης με αντιπροσωπευτικά έργα της Κρητικής Αναγέννησης ανάμεσα στα οποία ξεχωριστή θέση κατέχουν οι φορητές εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού.
Εκατό μέτρα από την πλατεία του Αγίου Μηνά στην οδό Ταξιάρχου Μαρκοπούλου βρίσκεται ο Ορθόδοξος ναός του Αγίου Ματθαίου. Οι πρώτες αναφορές στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα αποδεικνύουν ότι ανήκε στη Β' βυζαντινή περίοδο. Ξανακτίστηκε, με τη σημερινή του μορφή, μετά το σεισμό του 1508, όπου έπαθε μεγάλες καταστροφές. Σήμερα ο ναός φιλοξενεί συλλογή εικόνων, στην οποία περιλαμβάνονται σημαντικά έργα της Κρητικής Σχολής, όπως «η Σταύρωση» του Γεωργίου Καστροφύλακα (1752), «ο Άγιος Τίτος και σκηνές του βίου των 10 μαρτύρων» του Ιωάννη Κορνάρου (1773) και άλλα μεταξύ των οποίων και δύο ανυπόγραφες εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού.
Η Αγία ΠαρασκευήΟ σημερινός ναός της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται στην οδό Μονής Καρδιωτίσσης, κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και εγκαινιάστηκε στις 13 Ιουνίου 1910. Στον πρώτο κατάλογο των εκκλησιών του 1320 αναφέρεται, στον ίδιο χώρο, ναός αφιερωμένος στην Παναγία με την επωνυμία Κερά Μανωλίτισσα στο Ξώπορτο.Η Αρμένικη εκκλησίαΟ Άγιος Γεώργιος των Δωριανών ήταν τρίκλιτη, σχετικά μικρών διαστάσεων, εκκλησία. Κτίστηκε στη Β΄ Βυζαντινή περίοδο και παραχωρήθηκε στους Αρμένιους, Βρίσκεται στη συνοικία της Αγίας Τριάδας και μέχρι σήμερα λειτουργεί ως αρμένικος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Οι ναοί του παρελθόντοςΙστορικό διατηρητέο μνημείο αλλά ασκεπής και ημιερειπωμένος ο Άγιος Γεώργιος ο Βενέτικος (S. Giorgi Venetico) βρίσκεται κοντά στο λιμάνι στην περιοχή που ήταν γνωστή ως «βαρελάδικα». Χτίστηκε από τους Ενετούς και χρησιμοποιήθηκε ως τέμενος κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων, πουλήθηκε ως ανταλλάξιμος και στέγασε για πολλά χρόνια αποθήκη για βαρέλια.Μικρά τμήματα των τοιχωμάτων του Αγίου Νικολάου των Καλλιγιέρηδων βρέθηκαν κοντά στο λιμάνι σε ιδιωτική ανασκαφή. Είναι ενδεχόμενο ο ναός αυτός να ανήκει σε προγενέστερους χρόνους κάτω από τη στάθμη του Αγίου Νικολάου, στοιχείο που έχει βρεθεί σε πολλές σχετικές ανασκαφικές έρευνες στην πόλη.
Λησμονημένη αλλά ευτυχώς διατηρημένη σε καλή κατάσταση είναι η εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, που βρίσκεται στην οδό Δελημάρκου στο «Καμαράκι» και αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο της πόλης, κυρίως λόγω της εντυπωσιακής κατασκευής της που ακολουθεί τις βασικές αρχές του γοτθικού ρυθμού. Μετά την άλωση της Κάντια από τους Οθωμανούς μετατρέπεται σε Τέμενος αφιερωμένο στον Ρετζέπ Αγά.
Η Παναγία των Αγγέλων αναφέρεται στον πρώτο κατάλογο των εκκλησιών της πόλης του 1320 ως «Santa Maria degli Angelis in Beccharia (σφαγεία)».Στην οθωμανική περίοδο, ο ναός μετατράπηκε σε καφενείο με το όνομα «του Μπουργαρέζου ο Καβές», ενώ στον ίδιο χώρο, μέχρι το 1927-8, λειτουργούσε του Σαρχιανού Μιχάλη ο καφενές.Βρίσκεται εκεί που τελειώνει η «Πλατειά Στράτα» (σημερινή λεωφόρος Καλοκαιρινού) και ενώνεται με την οδό Ίδης. Σήμερα οικοδομικά του λείψανα, σώζονται μέσα στα σύγχρονα καταστήματα της περιοχής.Η Παναγία της πλατείας (Piazza delle Erbe = πλατεία των δημητριακών = η λαχαναγορά τους) ή Madonnina, βρισκόταν στην αρχή των οδών 1821 και Κατεχάκη. Στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα αναγράφεται άλλοτε ως λατινική και άλλοτε ως ελληνική εκκλησία. Στην οθωμανική περίοδο μετατράπηκε σε τέμενος . Μετά την ενσωμάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος, η Παναγία του Φόρου ανασκευάστηκε ριζικά και χρησιμοποιήθηκε ως κλειστή αγορά. Το 1961, γκρεμίστηκε και στη θέση της κτίστηκε το ξενοδοχείο Ελ Γκρέκο.
Εκεί που έγινε το ΜουσείοΤο Καθολικό της μονής του Αγίου Φραγκίσκου ήταν ο μεγαλοπρεπέστερος καθολικός ναός του Χάνδακα και ανήκε στο Τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών. Βρισκόταν στη θέση του σημερινού Αρχαιολογικού Μουσείου, στη βορειοανατολική πλευρά της Πλατείας Ελευθερίας.Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα σωζόταν μόνο το παρεκκλήσι του ναού, το Διακονικό (Sacristie), το οποίο κατεδαφίστηκε κατά την ανέγερση του νέου κτιρίου του Μουσείου Ηρακλείου.
Μέσα σε εμπορικά καταστήματαΟ Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής ή San Giovanni με χρονολογία κατασκευής του το 1271, ήταν Καθολική εκκλησία του τάγματος των Φραγκισκανών Μοναχών.Ο ναός βρίσκεται στη συμβολή των οδών Καρτερού και 1821 (την παλιά via della spedale και μετέπειτα οδό των «Φαρμακάδικων»), σε εμπορική περιοχή της πόλης. Το κτίριο έχει υποστεί τις επιδράσεις του χρόνου και τις νεότερες επεμβάσεις, όμως διατηρείται σε καλή κατάσταση. Σήμερα στο χώρο του στεγάζονται εμπορικά καταστήματα.
Θαμμένος στις πολυκατοικίεςΟ ορθόδοξος ναός του Αγίου Ονουφρίου ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής με τρούλο. Μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων πουλήθηκε ως ανταλλάξιμος σε ιδιώτες και για πολλά χρόνια λειτουργούσε ως λαδάδικο.Σήμερα, ο ναός είναι εγκαταλελειμμένος, ασφυκτικά θαμμένος ανάμεσα σε πολυκατοικίες, στη μέση του οικοδομικού τετραγώνου που περιβάλλεται από τις οδούς 1866 – Τσικριτζή – Έβανς.
http://irakliolive.gr/
