Ο 'Άγιος Χαράλαμπος ήταν ιερέας στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας.
Υπολογίζεται ότι γεννήθηκε το 89 μ.Χ.. Συνελήφθη από τον έπαρχο της Μαγνησίας Λουκϊανό, κατά την περίοδο του διωγμού των Χριστιανών (περί το 198 μ.Χ.) που εξαπέλυσε ο αυτοκράτορας Σεπτίμιος Σεβήρος. Βασανίστηκε σκληρά και αποκεφαλίστηκε σε ηλικία 113 ετών (202 μ.Χ.), πιθανώς στην Αντιόχεια του Μαίανδρου.
Άγιος Χαράλαμπος – Η πανώλη ή πανούκλα ή θανατικόΣτις προβιομηχανικές κοινωνίες και σε εποχές που τα αντιβιοτικά δεν είχαν ανακαλυφθεί, η πανούκλα ήταν λοιμώδες νόσημα αρκετά διαδεδομένη, ήταν μια μάστιγα για την ανθρωπότητα και είχε προκαλέσει τους περισσότερους θανάτους από άλλες επιδημίες.
Η πανώλη ή πανούκλα ή θανατικό είναι γνωστή από την αρχαιότητα.
Είναι μία από τις πέντε σοβαρότερες μεταδοτικές αρρώστιες. Ο λοιμός των Αθηνών τον οποίο περιγράφει ο Θουκυδίδης ήταν πιθανώς πανώλη.
Μεγάλες επιδημίες στην Ευρώπη άρχισαν να εκδηλώνονται ήδη από τον 6ο αιώνα και σε όλο τον μεσαίωνα, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μόνιμες ενδημικές εστίες.
Τα θύματα της σε όλη την ανατολική Μεσόγειο ήταν εκατομμύρια.
Στα μέσα του 14ου αι. ο «μαύρος θάνατος» υπήρξε σταθμός για την κοινωνία και την οικονομία ολόκληρης σχεδόν της Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου.
Σύμφωνα, με υπερβολικούς ίσως υπολογισμούς, πέθαναν στη Βενετία τα 3/5 και στην Κωνσταντινούπολη τα 2/3 του πληθυσμού. Η Κρήτη δεν αποτέλεσε εξαίρεση, με αποτέλεσμα την δημιουργία του δημογραφικού προβλήματος.
Μετά τη μεγάλη επιδημία του 14ου αιώνα η νόσος έγινε ενδημική, με επιδημικές εξάρσεις περίπου για τετρακόσια χρόνια. Κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα σημειώθηκε πανδημία.
Η πανούκλα παρομοιαζόταν τα παλιά χρόνια στην Κρήτη σαν άσκημη γριά γι’ αυτό και σήμερα λένε πανώγλα με την έννοια παλιόγρια.
Ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης την περιγράφει:
«Είναι τυφλή γυνή, διατρέχουσα τας πόλεις από οικίας εις οικίαν και θανατούσα όσους αγγίζει˙ αλλ’ επειδή ως τυφλή βαδίζει ψηλαφώσα τους τοίχους των οικιών, αδυνατεί να εγγίση τους ευρισκόμενους εν μέσω των δωματίων».
Η πανούκλα ενδημούσε από το 1817 στην Κρήτη και κράτησε 12 χρόνια.
Πανούκλα πρέπει να έφεραν και αργότερα το 22 οι Αιγύπτιοι στρατιώτες. Πολλές οικογένειες κατέφυγαν στο ύπαιθρο (σπήλαια και αλλού) για να μην προσβληθούν. Άλλες φορές κατέφυγαν οι νοσούντες για να αποφευχθεί η μετάδοση της νόσου.
Κατά ένα θρύλο που διέσωσε ο Αγγελάκης ο ερειπωμένος σήμερα συνοικισμός των Αρμένων Σητείας «Πρινάρια» καταστράφηκε από την πανώλη του 1817 που εξόντωσε όλους, εκτός από μια γυναίκα η οποία φεύγοντας συνάντησε στο δρόμο μια γυναίκα απαίσιας μορφής με κυανόχρωμη στολή που κρατούσε στα χέρια της σιδερένια πέδιλα.
Αυτή ήταν η πανώλη. Όταν την ρώτησε που πάει αυτή απάντησε: «Πηγαίνω στα Πρινάρια να ξετινάξω τα παπούτσια μου».
Ο Άγιος Χαράλαμπος στην συνείδηση των πιστών είναι ο «διώκτης» της πανούκλας.
Στα χρόνια που η λοιμική νόσος αποδεκάτιζε τους πληθυσμούς οι ορθόδοξοι έχτιζαν ναούς αφιερωμένους στον Άγιο στις εισόδους των πόλεων και των χωριών, κοντά σε λιμάνια και σε δρόμους κοντά σε οικισμούς για να σταματήσει η πανώγλα εκεί ακριβώς που βρίσκεται ο ναός του διώκτη της.
Όπου δεν μπορούσαν να οικοδομήσουν ναό έχτιζαν ένα μικρό εικονοστάσι, προσκυνητάρι, έβαζαν μέσα την εικόνα του Αγίου και δεν άφηναν ποτέ το κανδήλι του να σβήσει.
Σε περίπτωση που δεν υπήρχε ούτε ναός, ούτε εικονοστάσι στο χωριό, φρόντιζαν να υπάρχει εικόνα του Αγίου σε κάποια εκκλησία.
Σε παλιότερες εποχές συνήθιζαν να σχηματίζουν γύρω από τα χωριά προστατευτικούς κύκλους, τους γνωστούς μαγικούς κύκλους, πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο καθιστούσαν τον οικισμό απρόσβλητο από το νόσημα.
Αν υπήρχε στο χωριό εκκλησία ή εικονοστάσι συνήθιζαν να ξεκινούν απ’ αυτήν ή από το εικονοστάσι την περίζωση.
Έδεναν στην πόρτα μια κλωστή την οποίαν είχαν φτιάξει λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.
Ξετύλιγαν το κουβάρι και κύκλωναν όλα τα σπίτια. Στο τέλος έδεναν πάλι στην πόρτα του Αγίου Χαραλάμπου την κλωστή και άφηναν το χωριό περιζωσμένο για όσο διάστημα χρειαζόταν, συνήθως 40 ημέρες.
