Στις 3 Νοεμβρίου 1898 οι τελευταίοι Τούρκοι στρατιώτες εγκαταλείπουν την Κρήτη από το λιμάνι της Σούδας.
Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος
Μετά από 229 χρόνια οθωμανικής κατοχής, «η Κρήτη ελευθέρα, ανήκει πλέον εις εαυτήν»….
Μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν θέσει το νησί σε καθεστώς αυτονομίας.
Ήταν μία συνθήκη που δυσαρεστούσε τόσο τους χριστιανούς, οι οποίοι πάλευαν για την πλήρη ανεξαρτησία τους, όσο και τους μουσουλμάνους καθώς έβλεπαν την Κρήτη να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την αυτοκρατορία. …
Σημείο-σταθμός των κρητικών αγώνων υπήρξε η Σύμβαση της Χαλέπας, την οποία υποχρεώθηκε να υπογράψει ο σουλτάνος το 1878.
Δείτε Επίσης
Επρόκειτο για μία έμμεση παραδοχή ότι η Κρήτη ήταν πλέον αυτόνομη πολιτεία, αφού εξαιρούταν από τις διατάξεις του τουρκικού συντάγματος, και μπορούσε να εκλέξει χριστιανό γενικό διοικητή….
Νομότυπα ωστόσο, η Μεγαλόνησος παρέμενε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, με την ανοχή της Υψηλής Πύλης, οι Τούρκοι αξιωματούχοι έκαναν αβάσταχτη τη ζωή των Ελλήνων Κρητικών.
Φαινόταν ξεκάθαρα ότι το ξέσπασμα μιας ακόμα μεγάλης επανάστασης ήταν θέμα χρόνου….
Ο σουλτάνος αρχικά δέχθηκε να κάνει κάποιες παραχωρήσεις με την ελπίδα ότι η κατάσταση θα κατευναζόταν δίχως μεγάλες αναταραχές.
Το ρήγμα ήταν όμως αγεφύρωτο.
Η έχθρα μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών κατοίκων εκδηλωνόταν πλέον με δολοφονίες, εμπρησμούς και αιματηρές συγκρούσεις.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις πρότειναν η Κρήτη να τεθεί σε καθεστώς αυτονομίας, υπαγόμενο όμως στην επικυριαρχία του σουλτάνου.
Βασικός όρος ήταν η άμεση αποχώρηση όλων των ενόπλων ενισχύσεων που είχαν φτάσει από Ελλάδα και η σταδιακή μείωση των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί.
Η πρόταση δεν ικανοποίησε τους Κρητικούς και οι εντάσεις συνεχίστηκαν…
Μέχρι το καλοκαίρι του 1898, οι χριστιανοί είχαν επικρατήσει στο μεγαλύτερο μέρος της υπαίθρου, έχοντας διώξει τους μουσουλμάνους συντοπίτες τους. Στον αντίποδα, τα οθωμανικά στρατεύματα που ακόμα αρνούνταν να αποχωρήσουν, είχαν συρρεύσει στις μεγάλες πόλεις όπως τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο….
Οι θηριωδίες των Τούρκων το καλοκαίρι του 1898 στο Ηράκλειο, αποτέλεσαν την τελευταία πράξη βίας πριν από την οριστική υποχώρηση και αποχώρηση των Οθωμανών από την Κρήτη….
Στις 25 Αυγούστου, ο τουρκικός όχλος σφάγιασε εκατοντάδες χριστιανούς κατοίκους του Ηρακλείου, πυρπόλησε σπίτια και καταστήματα, ενώ δεν δίστασε να έρθει σε ένοπλη αντιπαράθεση µε τα βρετανικά στρατεύματα που βρίσκονταν στην πόλη, σκοτώνοντας 17 Βρετανούς και τον έλληνα υποπρόξενο της Αγγλίας, Λυσίμαχο Καλοκαιρινό που έκαψαν ζωντανό με την οικογένεια του.
Η μανία των Τούρκων έπαψε μόνο όταν το αγγλικό ναυτικό άρχισε να βομβαρδίζει την πόλη.
Την ίδια ώρα, Έλληνες και ξένοι ανταποκριτές έστελναν υπομνήματα, μεταδίδοντας τα τραγικά γεγονότα. Πέμπτη 25 Αυγούστου 1898.
Φρικώδη τηλεγραφήματα εκ Κρήτης.
«Ο Βομβαρδισμός του Ηρακλείου. Φόνος του Άγγλου Πρόξενου. Η πόλις καίεται. Άγγλοι φονευμένοι…»
Η κοινή γνώμη της Ευρώπης αντέδρασε με οργή.
Οι μεγάλες δυνάμεις άλλαξαν την πάγια φιλοτουρκική στάση τους και έδωσαν τελεσίγραφο στον διοικητή του τουρκικού στρατού να αποχωρήσει από το νησί εντός δύο εβδομάδων.
Παράλληλα, οι πρωταίτιοι της σφαγής συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε δίκη….
Η ΣΥΛΛΗΨΗ
Συνολικά συνελήφθησαν 46 μουσουλμάνοι.
Οι 42 μεταφέρθηκαν στα Χανιά, ενώ 4 δικάστηκαν στο Ηράκλειο.
Η Διεθνής Στρατιωτική Επιτροπή που ανέλαβε την εκδίκαση, καταδίκασε 11 από αυτούς σε θάνατο….
Σε εννέα άτομα επιβλήθηκε ισόβια κάθειρξη, σε έξι από 2 ως 15 χρόνια καταναγκαστικά έργα, σε τέσσερις ακόμα σύντομες ποινές φυλάκισης.
Δεκαέξι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν ελλείψει στοιχείων, οι περισσότεροι εκ των οποίων εκδιώχθηκαν από την Κρήτη….
Εν τέλει, από τους 11 καταδικασθέντες σε θάνατο, εκτελέστηκαν μόλις οι δύο.
Τα ονόματά τους ήταν Χαϊντέρ Ιμανάκι και ο Αράπ Χαλίλ.
Οι συγκεκριμένοι ήταν οι πρώτοι από τους 42 που καταδικάστηκαν, καθώς οι μαρτυρίες ήταν πολλές και τα στοιχεία εναντίον τους αδιάσειστα….
Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Ο θάνατός τους θα ήταν ατιμωτικός, δηλαδή θα τοποθετούνταν καθιστοί και με την πλάτη γυρισμένη στο εκτελεστικό απόσπασμα….
Ως μέσο επιλέχθηκε ο τουφεκισμός και όχι ο απαγχονισμός, όπως συνηθιζόταν, καθώς η εκτέλεση συντονιζόταν από τους Ιταλούς, που «προτιμούσαν» τις σφαίρες. Η φωτογραφία-ντοκουμέντο με τους μελλοθάνατους γονατιστούς απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα δημοσιεύτηκε στην βρετανική «The Sketch» στις 28 Δεκεμβρίου του 1898.
Το ρεπορτάζ που τη συνόδευε ανέφερε τα παρακάτω:
«Στις 8 το πρωί της 23ης Νοεμβρίου μεταφέρθηκαν στα Χανιά, όπου περικυκλώθηκαν από τις τέσσερις Δυνάμεις: την Αγγλία, την Γαλλία, την Ιταλία και τη Ρωσία – εκατό άντρες από την καθεμία.
Έπειτα επιλέχθηκαν τρεις άντρες από κάθε χώρα για να τους πυροβολήσουν.
Τότε, ο Χαϊντέρ Ιμανάκι και ο Αράπ Χαλίλ έλαβαν τις θέσεις τους με τις πλάτες γυρισμένες στους εκτελεστές.
Μόλις ο διοικητής έριξε το ξίφος του, έπεσαν νεκροί από τις σφαίρες».
Στους υπόλοιπους εννέα μουσουλμάνους καταδικασθέντες σε θάνατο (Καλό Ιμπραημάκης, Αλή Τρακοσαλάκης, Αράπ Ομέρ Ρόκος, Σαΐτ Όνμπασης Ομέρ, Ιμπραήμ Χοτζάκης Βιαννίτης, Χουσεΐν Κουτσαλάκης, Χαϊντέρ Αχμετάκης, Ναμί Χακιμάκης Μπέη, Σουρούρη Σαπουντζής) δόθηκε αναστολή εκτέλεσης.
Σύμφωνα με τα ντοκουμέντα που έχουν διασωθεί, φαίνεται ότι τελικά γλίτωσαν την έσχατη των ποινών….
Μετά από αυτό, οι τουρκικές αρχές δεν είχαν άλλη επιλογή.
Έπρεπε να υπακούσουν και να εγκαταλείψουν το νησί άμεσα και μαζικά.
Στις 3 Νοεμβρίου του 1898 οι ελληνικές εφημερίδες πανηγύριζαν την αναχώρηση των τελευταίων τούρκων στρατιωτών και την υποστολή της τουρκικής σημαίας. Ανέμεναν παράλληλα την άφιξη του πρίγκηπα Γεώργιου, που επιλέχθηκε ως Ύπατος Αρμοστής, μετά από εισήγηση των Ρώσων….
Πηγή
Φωτογραφία:
Αγγλικό περιοδικό «The Sketch»
αρχείο Θεόδωρου Μεταλληνού…
