Στα τυρκουάζ νερά στα βόρεια του νομού Χανίων βρίσκονται δυο μικρά νησιά με το όνομα Γραμβούσα ή Γραμπούσα (από τα ιταλικά Garabusa ή Grabusa). Η πρόσβαση σε αυτά γίνεται με μικρά πλοία από το λιμάνι της Κισσάμου.
Βενετο-Τουρκικοί Πόλεμοι
To κάστρο της Γραμβούσας οικοδομήθηκε την περίοδο 1579-1584, όταν η Δημοκρατία της Βενετίας είχε ολοκληρωτική εξουσία στην Κρήτη, ο στόχος ήταν να προστατεύσει το νησί περισσότερο από την επικίνδυνη Οθωμανική αυτοκρατορία. Όταν έληξε ο Κρητικός Πόλεμος και έπεσε ο Χάνδακας με ολόκληρη την Κρήτη στους Τούρκους (16 Σεπτεμβρίου 1669) οι Ενετοί διατήρησαν την Γραμβούσα και τα άλλα δύο ισχυρά φρούρια στις Κρητικές νησίδες Σούδα και Σπιναλόγκα.[4] Οι νησίδες αυτές επέτρεψαν στους Βενετούς να διατηρήσουν το εμπόριο στην περιοχή με ελπίδες να ανακτήσουν την Κρήτη, ήταν άσυλο Κρητικών χριστιανών φυγάδων.
Την εποχή που ξέσπασε ο τελευταίος ΣΤ΄ Βενετοτουρκικός Πόλεμος ή "Πόλεμος του Μωρέως" (6 Δεκεμβρίου 1691) ο Καπετάνιος ντε λα Γκιόκκα προδότης Ναπολιτσιάνος διοικητής των Βενετσιάνων στην Γραμβούσα παρέδωσε την νησίδα στους Οθωμανούς με δωροδοκία. Οι Οθωμανοί τον αντάμειψαν για την πράξη του, έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη με τιμές και τον τίτλο "Κάπταιν Γραμβούσας".
Επαναστατικό κέντρο
Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821 η νησίδα έπεσε στα χέρια των χριστιανών ανταρτών. Ο Έλληνας αντιπρόσωπος της επαναστατικής κυβέρνησης Μανώλης Τομπάζης έφτασε στο νησί (1823) αλλά δεν το οχύρωσε επαρκώς για τις επόμενες μάχες. Το καλοκαίρι του 1825 ένα σώμα 400 Κρητών ανταρτών μαζί με άλλους Έλληνες που έφτασαν από την Πελοπόννησο κυρίευσαν την νησίδα με αρχηγούς τους Δημήτριο Καλλέργη και Εμμανουήλ Αντωνιάδη, την χρησιμοποίησαν σαν βάση τους. Τα κινήματα που ακολούθησαν και ενίσχυσαν την Κρητική ανταρσία έμειναν γνωστά σαν "Περίοδος της Γραμβούσας".
Οι Οθωμανοί δεν έκαναν σοβαρές προσπάθειες να ανακαταλάβουν την νησίδα, περιορίστηκαν μόνο στην φύλαξη της δυτικής Κρήτης. Οι επαναστάτες πολιορκήθηκαν για δύο χρόνια αλλά λόγω της έλλειψης αγαθών κατέφυγαν στην πειρατεία, από τότε η Γραμβούσα έγινε κέντρο πειρατικών επιδρομών. Την εποχή αυτή κτίστηκε στην νησίδα ένα σχολείο και μια εκκλησία η "Παναγία η Κλεφτρινή", πήρε το όνομα της από τις συζύγους των "Κλεφτών", μια άλλη ονομασία για τους πειρατές.
Ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας ενοχλημένος από την ασυδοσία των πειρατών έστειλε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο με Αγγλικά και Γαλλικά πλοία να τους υποτάξει, η Γραμβούσα πέρασε στα χέρια των Βρετανών.
Ο Καποδίστριας διέταξε κατόπιν τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη να στρατοπεδεύσει στην Γραμβούσα με 700 άντρες. Όταν ξέσπασε η Κρητική επανάσταση 1878 η Γραμβούσα, η Ιεράπετρα, η Σπιναλόγκα, το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο, τα Χανιά και ο Κίσαμος δεν έπεσαν στα χέρια των επαναστατών λόγω μεγάλης έλλειψης του πυροβολικού.
