Βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο Βορειοδυτικά του μικρού χωριού Φόδελε στο Ηράκλειο Κρήτης ενώ απέχει από το Ηράκλειο, 29 χιλιόμετρα.
Ο ναός είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και χτίστηκε τον 11ο αιώνα επάνω στο ανατολικό ήμισυ μιας προγενέστερης χρονολογικά τρίκλιτης βασιλικής του 6ου αιώνα.
Ανήκει στον τύπο του απλού τετράστυλου σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο ναό της ελλαδικής σχολής, χωρίς νάρθηκα. Παρότι η αρχιτεκτονική του ναού ανήκει στους τύπους της ελλαδικής σχολής πολλά από τα διακοσμητικά και δομικά στοιχεία του παραπέμπουν στη σχολή της Κωνσταντινούπολης, όπως η στέγαση των γωνιαίων διαμερισμάτων με σταυροθόλια, τα τυφλά αψιδώματα των όψεων του ναού, η χρήση της τεχνικής της κρυμμένης πλίνθου, η απομίμηση ισόδομης τοιχοποίας με χαράγματα στο κονίαμα. Στην τοιχοδομία του έχει ενσωματώσει επίσης σπόλια από τον αρχαιότερο ναό.
Ο ναός της Παναγίας σώζει δυο στρώματα τοιχογραφικού διακόσμου. Το αρχαιότερο στρώμα εντοπίζεται στα δυτικά γωνιακά διαμερίσματα και χρονολογείται στον 11ο αιώνα και που αυτό το το στρώμα, του 11ου αιώνα, θεωρείται εξαιρετικά σημαντικό, καθώς ελάχιστα δείγματα τοιχογραφημένων ναών αυτής της εποχής σώζονται στη Κρήτη, αλλά και για την υψηλή ποιότητα τέχνης του. Τμήματα του στρώματος αυτού σώζονται στο ιερό, στους πεσσούς του τρούλου καθώς και στο δυτικό τμήμα του ναού (Δέηση, μεμονωμένες μορφές αγίων, οι οποίες καλύπτουν τις επιφάνειες των πλάγιων τοίχων, στα δυτικά σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου διατηρείται ένας Σεραφείμ.
Στο βόρειο τοίχο αναπτύσσεται σε πυκνή παράταξη σειρά ολόσωμων αγίων και μαρτύρων με τους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Στο νότιο τοίχο εικονίζεται η Δέηση και στους πεσσούς ολόσωμοι στρατιωτικοί άγιοι. Στα εσωρράχια των τόξων του βορείου και νοτίου διαμερίσματος αντίστοιχα διευθετούνται από μια πεντάδα μαρτύρων όπως ο Αγιος Μερκούριος, που συνεορτάζονται στις 25 Νοεμβρίου και 13 Δεκεμβρίου. Η ποιότητα της ζωγραφικής, ο κλασικιστικός της χαρακτήρας με τις ωραίες μορφές των οποίων τα χαρακτηριστικά αποδίδονται με πλατιές ελεύθερες πινελιές και χαμηλό ανάγλυφο, οι μορφές των αγίων και ο τύπος της μορφής του Χριστού από την παράσταση της Δέησης μαρτυρούν την άμεση εξάρτηση της ζωγραφικής από τα καλλιτεχνικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης, η δράση των οποίων τεκμηριώνεται μέσα από έργα που βρίσκονται στην άμεση σφαίρα επιρροής της πρωτεύουσας (Νέα Μονή Χίου, Επισκοπή Ευρυτανίας, εικόνα Δέησης της Λαύρας).
.Οι τοιχογραφίες της νότιας κεραίας του σταυρού ανήκουν στο ζωγραφικό στρώμα που χρονολογείται σύμφωνα με κτητορική επιγραφή στα 1323. Παριστάνονται η Υπαπαντή καθώς και σκηνές από το Βίο της Θεοτόκου.
Οι παραστάσεις χαρακτηρίζονται από έντονο συντηρητισμό, καθώς συνδυάζουν τη χρήση των μαλακών τονικών διαβαθμίσεων της παλαιολόγειας τέχνης στο πλάσιμο των όγκων με τη γραμμική τεχνική των προηγούμενων δεκαετιών στην απόδοση των χαρακτηριστικών και των κλειστών περιγραμμάτων των μορφών. Έτσι η ομάδα αυτή των τοιχογραφιών εκπροσωπεί την ντόπια καλλιτεχνική παράδοση, λαϊκού χαρακτήρα, που ωστόσο δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη από την ανανεωτική διείσδυση της παλαιολόγειας τέχνης.
Η Εκκλησία της Παναγίας του Φόδελε είναι ανοιχτή στο κοινό τους θερινούς μήνες, από Τρίτη έως και Κυριακή 8.00 – 15.00.
Πηγή κειμένου και φωτογραφιών iscreta.gr
