Βρίσκεται 1χλμ. ΒΑ του σημερινού χωριού Λύττος και σε ύψωμα 656μ. Πάνω στα ερείπια της είναι σήμερα κτισμένες δύο εκκλησίες, ο «Τίμιος Σταυρός» και ο «Άγιος Γεώργιος».
Η Λύττος πήρε αυτό το όνομα,(σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο),από την υψηλή θέση στην οποία ήταν κτισμένη. Ο Ησίοδος την αναφέρει στην Θεογονία του σαν πλούσια χώρα της Κρήτης, καθώς επίσης και ο Όμηρος με το επίθετο «ευκτισμένη», δηλαδή καλοκτισμένη. Ακόμη αναφέρεται από τον Σκύλακα, τον Στράβωνα και τον Ιεροκλή στην Πολιτική του Γεωγραφία . Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησίοδου , η Ρέα στάλθηκε από τους γονείς της στη Λύκτο, για να γεννήσει τον Δία.
Η Λύκτος ήταν από τις αρχαιότερες αποικίες των Λακεδαιμονίων. Στον αποικισμό της Λύκτου όμως εμπλέκονται και Αθηναίοι.
Σύμφωνα με ένα μύθο που αναφέρεται από Πλούταρχο, οι Τυρρηνοί κατέβαλαν τα νησιά Λήμνο και ‘Ίμβρο και άρπαξαν Αθηναίες γυναίκες. Τα παιδιά που γεννήθηκαν διώχτηκαν από τους Αθηναίους και πήγαν στην «Λακεδαίμονα»(Σπάρτη). Εκεί βοήθησαν τους Λακεδαιμόνιους στον πόλεμο κατά τον ειλώτων το 465π.Χ. και σε ανταμοιβή τους παραχωρήθηκαν πολιτικά δικαιώματα.
Γρήγορα όμως κατέστησαν ύποπτοι και τους έκλεισαν φυλακή. Εκεί τους επισκέφτηκαν οι γυναίκες τους, αντάλλαξαν τα ρούχα μαζί τους και κατάφεραν ντυμένοι γυναικεία να δραπετεύσουν. Οι άνδρες στην συνέχεια κατέλαβαν τον Ταΰγετο και ξεσήκωσαν τους Είλωτες. Οι Σπαρτιάτες φοβήθηκαν και ήρθαν σε συμφωνία μαζί τους έδωσαν χρήματα καθώς και πλοία για να φύγουν.
Πραγματικά έφυγαν με αρχηγούς τους Λακεδαιμονίους Πόλλιν, Δελφών και Κροταίδαν και αποβιβάστηκαν στην Χερσόνησο, το μετέπειτα λιμάνι της Λύκτου.
Αναφέρεται ότι η Λύκτος πήρε μέρος και στον Τρωικό Πόλεμο. Είναι μάλιστα γνωστό πως ο αρχηγός των Λύκταιων ο Κοίρανος θυσίασε τον εαυτό του για να σώσει τον Ιδομενέα από το κοντάρι του Έκτορα. Η Λύττος αναδείχτηκε σε μια από τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης . Kυριάρχησε σε όλη την Ανατολική Κρήτη και κυρίως στις επαρχίες Πεδιάδος, Μεραμπέλου, Μονοφατσίου και Βιάννου.
Κυριαρχώντας από Βορρά μέχρι Νότο, αμφισβήτησε για πολύ καιρό την πρωτοκαθεδρία της Κνωσού και για αυτό το λόγο βρισκόταν πολύ συχνά σε πόλεμο μαζί της. Το 343π.Χ. η Κνωσός κατέλαβε την Λύκτο, αλλά με την βοήθεια του βασιλιά της Σπάρτης Αρχιδάμου οι Λύκτιοι ανακατέκτησαν την πόλη τους. Το 220π.Χ. και ενώ οι Λύκτιοι βρίσκονταν σε πόλεμο με την Ιεράπυτνα, οι Κνώσιοι βρήκαν αφύλακτη την Λύκτο και την κατέλαβαν.
Αιχμαλώτισαν τα γυναικόπαιδα και έκαψαν την πόλη. Οι Λύκτιοι δεν είχαν το κουράγιο να ξαναχτίσουν την πόλη τους. Με την βοήθεια της Σπάρτη η πόλη ξαναχτίστηκε και έγινε μια από τις ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης. Συμμάχησε με την Ιεράπετρα και την Ολούντα καθώς και με την Δρήρο.
Πήρε μέρος στην συμμαχία των 30 πόλεων της Κρήτη το 2ο π.Χ. αιώνα. Κατά την ρωμαϊκή περίοδο αντιστάθηκε στον Μέτελλο, που την κατέλαβε με τα όπλα. Όπως δείχνουν πολλές επιγραφές η Λύκτος διακρίθηκε και κατά την Ρωμαϊκή περίοδο. Στην Λύκτο βρεθήκαν τα αγάλματα του Μάρκου Αυρηλίου και του Τραϊανού.
Η πόλη της Λύττου είναι κτισμένη πάνω σε ύψωμα με διάφορες κορυφές και ελάχιστο επίπεδο έδαφος . Για την ύδρευσή της η Λύκτος είχε μεταφέρει το νερό της πηγής Κούρνια, που βρίσκεται μεταξύ Κεράς και Κράσι, με υδραγωγείο, μέρος του οποίου ήταν σκαλισμένο σε βράχο. Επίσης χρησιμοποιείτο μια τεράστια πέτρινη υδατογέφυρα, χωρίς τόξα, μέρος της οποίας σώζεται βορείως της Κασταμονίτσας.
Η Λύκτος είχε κόψει κατά περιόδους διαφόρων τύπων νομίσματα. Έμβλημα των νομισμάτων της ήταν ο αετός με ανοιχτά φτερά, και η κεφαλή αγριογούρουνου με την λέξη ΛΥΤΤΙΩΝ . Μετά την συνθήκη μεταξύ Λύκτου και Ιεράπυτνας το 113π.Χ.,στήθηκε στήλη στον ναό της Πολιάδας Αθηνάς της Λύκτου .
Το 1951, βρέθηκε τετράγωνο βάθρο, με ανάγλυφη παράσταση ήρωα, μπροστά σε άλογο και σκυλιά που ορμούν σε ελάφι και ζαρκάδι. Φέρει την επιγραφή «ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ»
