Νέα στοιχεία από το Περιφερειακό Γραφείο του Π.Ο.Υ. για την Ευρώπη και την Ελλάδα δείχνουν μια σημαντική αύξηση στα ποσοστά της προβληματικής ενασχόλησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στους εφήβους
Τα κορίτσια αναφέρουν προβληματική ενασχόληση σε υψηλότερα ποσοστά από τα αγόρια
Λιγότερος ύπνος, άγχος, χειρότερη ψυχοκοινωνική υγεία, κατάθλιψη: η αύξηση της προβληματικής χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στους εφήβους εγείρει σημαντικές ανησυχίες σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις.
Νέα στοιχεία από το Περιφερειακό Γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την Ευρώπη δείχνουν μια σημαντική αύξηση στα ποσοστά της προβληματικής ενασχόλησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στους εφήβους διεθνώς, από 7% το 2018 σε 11% το 2022. Το παραπάνω, σε συνδυασμό με το ότι επίσης μια σημαντική μερίδα εφήβων (12%) είναι στα όρια ή παίζουν ήδη υπερβολικά ηλεκτρονικά παιχνίδια (gaming), δημιουργεί έντονη ανησυχία σχετικά με τον αντίκτυπο της ψηφιακής επικοινωνίας και των οθονών γενικότερα στην ψυχική υγεία και την ευημερία των νέων της Ευρώπης. Τα ευρήματα αυτά προέρχονται από τη διεθνή έρευνα Health Behaviour in School-aged Children (HBSC), στην οποία συμμετείχαν το 2022 σχεδόν 280.000 έφηβοι ηλικίας 11, 13 και 15 ετών από 44 χώρες και περιοχές στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία και τον Καναδά. Η Ελλάδα συμμετέχει μέσω του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΦΑΝΗΣ» (ΕΠΙΨΥ).
Τα στοιχεία για την Ελλάδα
Το 33% των εφήβων στην Ελλάδα αναφέρει συνεχή καθημερινή επαφή με φίλους ή άλλους στο διαδίκτυο, με το ποσοστό αυτό να είναι ακόμα υψηλότερο μεταξύ των 15χρονων κοριτσιών σε ποσοστό 44%.
Το 13% των εφήβων στη χώρα μας εμφανίζει σημάδια προβληματικής ενασχόλησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αφιερώνει δηλαδή πολλές ώρες σε αυτά, δυσκολεύεται να ελέγξει τη χρήση τους και βιώνει αρνητικές συνέπειες από αυτήν. Τα κορίτσια αναφέρουν προβληματική ενασχόληση σε υψηλότερα ποσοστά από τα αγόρια, σε ποσοστό 16% και 10% αντίστοιχα. Επίσης, το 20% των εφήβων παίζει καθημερινά ηλεκτρονικά παιχνίδια για τουλάχιστον τέσσερις ώρες την ημέρα.
Η έκθεση ορίζει την προβληματική ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως ένα πρότυπο συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που μοιάζουν με εθισμό. Αυτά περιλαμβάνουν την αδυναμία ελέγχου της χρήσης τους, το έντονο αίσθημα «στέρησης» όταν οι έφηβοι δεν μπορούν να συνδεθούν σε αυτά, την παραμέληση άλλων δραστηριοτήτων υπέρ της χρήσης τους και το να έρχονται αντιμέτωποι με αρνητικές συνέπειες στην καθημερινή τους ζωή εξαιτίας της υπερβολικής χρήσης.
Συνέπειες στην ψυχική υγεία
Όπως διαπίστωσε και προηγούμενη μελέτη του ΠΟΥ, οι έφηβοι που έκαναν προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είχαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και υψηλότερα επίπεδα χρήσης ουσιών, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους με μη-προβληματική ή καθόλου ενασχόληση με αυτά.
Επιπλέον, η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει συσχετιστεί με ξενύχτι και συνεπώς μικρότερη διάρκεια ύπνου, δυνητικά επηρεάζοντας τη συνολική υγεία και την ακαδημαϊκή επίδοση των εφήβων. Διαχρονικά, η προβληματική χρήση αυξάνεται και -εάν η τάση αυτή συνεχιστεί-, θα μπορούσε να έχει εκτεταμένες συνέπειες για την ανάπτυξη και την ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων.
«Είναι σαφές ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να έχουν θετικές και αρνητικές συνέπειες στην υγεία και την ευεξία των εφήβων», σημείωσε ο Δρ Hans Henri P. Kluge, Διευθυντής του Περιφερειακού Γραφείου του Π.Ο.Υ. για την Ευρώπη. «Γι' αυτό η εκπαίδευση στον ψηφιακό εγγραμματισμό είναι τόσο σημαντική. Ωστόσο, παραμένει ανεπαρκής σε πολλές χώρες, και όπου είναι διαθέσιμη, συχνά αποτυγχάνει να συμβαδίσει με τα εφηβικά πρότυπα και την ταχέως εξελισσόμενη τεχνολογία. Βλέπουμε ήδη τις συνέπειες αυτού του κενού, και ακόμα χειρότερες πιθανώς έπονται, εκτός και εάν οι κυβερνήσεις, οι υγειονομικές αρχές, η εκπαιδευτική κοινότητα και οι γονείς αναγνωρίσουν τις βαθύτερες αιτίες της τρέχουσας κατάστασης και λάβουν μέτρα για τη διόρθωσή της. Εκατομμύρια έφηβοι σε όλη την Ευρώπη ξεκινούν το σχολείο μετά τις καλοκαιρινές διακοπές και ήδη ορισμένες χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο επιβολής περιορισμών ή ακόμα και απαγόρευσης της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για παιδιά έως μια ορισμένη ηλικία. Είναι ξεκάθαρο ότι χρειαζόμαστε άμεση και διαρκή δράση για να βοηθήσουμε τους εφήβους να ανατρέψουν τη δυνητικά επιζήμια χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η οποία έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε άγχος, κατάθλιψη, έκθεση σε εκφοβισμό και προβλήματα στη σχολική επίδοση».
Θετικές πτυχές των social media
Η έκθεση υπογραμμίζει τους κινδύνους, αναφέρει όμως και τα οφέλη από μια υπεύθυνη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι έφηβοι που τα χρησιμοποιούν συχνά αλλά όχι υπερβολικά δηλώνουν εντονότερη υποστήριξη από τους συνομηλίκους και έχουν υψηλότερη την αίσθηση του κοινωνικού δεσμού.
«Τα ευρήματα της έρευνας καταδεικνύουν τόσο τις ευκαιρίες όσο και τις παγίδες από την ενασχόληση των νέων μας με την ψηφιακή κοινωνική δικτύωση », δήλωσε η Δρ. Natasha Azzopardi-Muscat, Διευθύντρια Εθνικών Πολιτικών και Συστημάτων Υγείας στον Π.Ο.Υ. Ευρώπης. «Είναι σημαντικό να λάβουμε μέτρα που εξασφαλίζουν ότι οι νέοι περιηγούνται με ασφάλεια στον ψηφιακό κόσμο και να τους εξοπλίσουμε με τις κατάλληλες δεξιότητες ώστε να κάνουν υπεύθυνες επιλογές όταν επικοινωνούν διαδικτυακά, μεγιστοποιώντας τα οφέλη και ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους για την ψυχική και κοινωνική τους υγεία. Εν ολίγοις, οι έφηβοι θα πρέπει να κυριαρχούν και όχι να κυριαρχούνται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Οι τάσεις στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και οι επιπτώσεις τους
Η έκθεση καταδεικνύει επίσης ότι το 34% των εφήβων παίζει καθημερινά ηλεκτρονικά παιχνίδια, με το 22% να παίζει για τουλάχιστον τέσσερις ώρες τις ημέρες του παιχνιδιού. Και ενώ η πλειονότητα (68%) ταξινομούνται ως «μη προβληματικοί» παίκτες, το 12% είναι σε κίνδυνο προβληματικής ενασχόλησης.
Για πολλούς εφήβους, το ηλεκτρονικό παιχνίδι παραμένει ένας ακίνδυνος ή ακόμη και ευεργετικός τρόπος αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Όπως αναφέρει ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας HBSC-Greece στο ΕΠΙΨΥ, Τάσος Φωτίου, «χάριν και των τεχνολογικών εξελίξεων, το ηλεκτρονικό παιχνίδι δεν αποτελεί πλέον μια μοναχική δραστηριότητα για τον έφηβο, αλλά ένα μέσο επικοινωνίας και κοινωνικής συναναστροφής. Συνιστά δηλαδή έναν ακόμα δίαυλο κοινωνικής δικτύωσης μέσω του οποίου οι έφηβοι (τις περισσότερες φορές παρέες φίλων) παίζουν διαδικτυακά συζητώντας μεταξύ τους και θέματα που δεν αφορούν αυτό καθ’ εαυτό το παιχνίδι».
Ωστόσο, δεν είναι δύσκολο η ενασχόληση του εφήβου με το ηλεκτρονικό παιχνίδι να εξελιχθεί σε προβληματική, με αρνητικές συνέπειες για την ψυχοκοινωνική υγεία. Μια προηγούμενη μελέτη με τα δεδομένα της ίδιας έρευνας που εξέτασε την προβληματική ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια σε πέντε χώρες βρήκε ότι συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή, συχνότερες αναφορές σε ψυχολογικά συμπτώματα και χαμηλότερα επίπεδα υποστήριξης από συνομηλίκους.