Στην εικόνα των Θεοφανείων, ο Χριστός βρίσκεται μεταξύ ψηλών βράχων που σχηματίζουν μια «κλεισούρα», με τα νερά να θυμίζουν την εικόνα του θανάτου και του κατακλυσμού. Αυτός ο συμβολισμός συνδέεται με την εικόνα της γεννήσεως και καταλήγει στην κάθοδο του Χριστού στον Άδη. Η σκηνή της βάπτισης παρουσιάζει τον Ιησού να εισέρχεται στα νερά του Ιορδάνη, έναν υγρό τάφο που υποδηλώνει την προκάθοδο του στο Άδη για τη διάλυση του θανάτου.
Ο Χριστός παρουσιάζεται όρθιος μπροστά στο βυθό του νερού, σκεπασμένος από τα κύματα του Ιορδάνη. Από την αρχή της αποστολής του, ο Ιησούς αντιμετωπίζει τα κοσμικά στοιχεία που περιέχουν σκοτεινές δυνάμεις: το νερό, τον αέρα και την έρημο.
Όπως αναφέρει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, «Καταβάς ἐν ὕδασιν ἔδησε τόν ἰσχυρόν». Η κάθοδος στην Ιορδανία σηματοδοτεί τον καθαγιασμό του υγρού στοιχείου, που είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή και, κατ' επέκταση, τον καθαγιασμό όλης της κτίσης. Ο Χριστός, γυμνός ή ντυμένος με λευκό ρούχο, φέρει την Αδαμική γυμνότητα, αποδίδοντας στην ανθρωπότητα το παραδεισιακό της ένδυμα. Με τα χέρια του ευλογεί τα νερά, αγιάζοντας το βάπτισμα παρά το γεγονός ότι ο ίδιος δεν χρειάζεται εξαγνισμό. Η βάπτιση συμβολίζει την υπέρτατη πρωτοβουλία του να καθαγιάσει τα νερά και να ξεκινήσει τη δημόσια δράση του.
Ένα ιδιόμελο της εορτής μας βοηθά να κατανοήσουμε τον Κύριο καθώς λέει στον Ιωάννη τον Βαπτιστή: «Προφήτη, έλα να με βαπτίσεις… Βιάζομαι να καταστραφεί ο κρυμμένος στα νερά εχθρός, ο πρίγκιπας του σκότους, για να απελευθερώσω τον κόσμο από τα δίχτυα του και να του προσφέρω την αιώνια ζωή». Έτσι, μπαίνοντας στον Ιορδάνη, ο Κύριος καθαρίζει τα νερά.
Στην εικόνα, ο Χριστός πατάει συχνά πάνω σε μια πλάκα που καλύπτεται από φίδια, υποδηλώνοντας τη νίκη επί του θανάτου, ενώ τρίγυρα του κολυμπούν ψάρια. Κάτω, μια γυναίκα και ένας γέρος συμβολίζουν τη θάλασσα και τον Ιορδάνη ποταμό, αντίστοιχα, με τον γέροντα να κρατά μια υδρία από την οποία τρέχει νερό. Αυτή η παράσταση αντανακλά τον Ψαλμό «ἡ θάλασσα εἶδεν καὶ ἔφυγεν ὁ Ἰορδάνης ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω». (Ψαλμ. ριγ΄ 3). και υποδηλώνει την υπακοή της φύσης στον Κύριο.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος βλέπει μια βαθιά αλληγορία στη στροφή του Ιορδάνη προς τα οπίσω. Ο ποταμός πηγάζει από δύο πηγές, τη μια που ονομάζεται Ιόρ και την άλλη που λέγεται Δαν. Από την συνένωση των δύο ποταμών προκύπτει ο Ιορδάνης που χύνεται στην Νέκρα θάλασσα.
Στην αριστερή πλευρά της εικόνας, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος υποκλίνεται με ταπείνωση και σεβασμό στον Μεσσία, στραμμένος προς το Άγιο Πνεύμα που κατέρχεται «ἐν εἴδει περιστερᾶς». Το σώμα του είναι λιπόσαρκο και αποτυπώνει τον καύσωνα της ερήμου, ντυμένος με τρίχες καμήλας και δερμάτινη ζώνη. Δίπλα του, μια αξίνα σύμβολο της θείας δίκης, κάνει αναφορά στα λόγια του προφήτη Ιωάννη.: «…ἤδη δὲ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται˙ πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται» (Μτ. γ΄ 10). Εδώ φανερώνεται η θεία δίκη που βρίσκεται ήδη ανάμεσά μας, για να διαλέξει τα καρποφόρα από τα άκαρπα δέντρα.
Στη δεξιά πλευρά, οι άγγελοι, με τα χέρια τους καλυμμένα, προτείνουν τα χέρια τους στο Χριστό, έτοιμοι να τον υπηρετήσουν. Αυτή η εικόνα αποτυπώνει την υπηρεσία και την προθυμία των αγγέλων προς τον Κύριο, ενισχύοντας το μήνυμα της θυσίας και της θείας παρουσίας στην κοσμική πραγματικότητα.
Την φανέρωση της Αγίας Τριάδας ο αγιογράφος τη δηλώνει με το χέρι του Πατρός, που ευλογεί από ένα τμήμα ενός ημικύκλιου που παριστά τους ουρανούς. Από αυτό τον κύκλο αναχωρούν ακτίνες φωτός χαρακτηριστικό του Αγίου Πνεύματος και φωτίζουν το περιστέρι. Κατά τη στιγμή αυτή ο Πατήρ μαρτυρεί τη θεότητα του Υιού και τον ονομάζει αγαπητόν Του Υιόν
Αυτή η θεολογική ερμηνεία της εικόνας των Θεοφανείων όχι μόνο γιορτάζει τη βάπτιση του Ιησού, αλλά αποκαλύπτει και την πλούσια θεολογία που τη συνοδεύει, αποδεικνύοντας τη σύνθεση της ανθρώπινης και θεϊκής φύσης του Χριστού, τη νίκη επί του θανάτου και τη νέα ζωή που προσφέρει σε όλη την κτίση.
φωτό:pixabay