Την ιστορία των 13 φάμπρικων στην Τύλισο, αναλύει ο τοπογράφος μηχανικός και ερευνητής κ. Μανώλης Αστυρακάκης του Μιχαήλ, στην εκπομπή «Καθε μέρα Μαλεβίζι» στο Maleviziotis Radio ένα χωριό που διακρίνεται για την παραγωγή ελαιολάδου στο Μαλεβίζι, καθώς το πετρώδες έδαφος του χωριού είναι ιδανικό για την καλλιέργεια ελαιοδέντρων, γεγονός που έχει συμβάλει στη διατήρηση της παράδοσης της ελαιοκαλλιέργειας.
Σημαντικό στοιχείο της παράδοσης της Τύλισου είναι το γηραιότερο ελαιόδεντρο, γνωστό ως «η ελιά της Καραβίτενας», το οποίο φύεται από την εποχή της Φραγκοκρατίας. Αυτό δείχνει τη διαχρονική αξία των ελαιόδεντρων στην περιοχή και το τρόπο επιβίωσης των κατοίκων του.
Οι φάμπρικες ελαιουργίας ήταν ιδιοκτησίες πολλών αγροτών, που συμμετείχαν μέσω μετοχών. Η αγορά μιας μετοχής κόστιζε από ένα γρόσι (ισοδυναμεί με 40 παράδες) μέχρι μερικούς παράδες, και η συμμετοχή τους αναγραφόταν, στα συμβόλαια τους σε σαραντακοστά. Οι εργαζόμενοι στις φάμπρικες ονομάζονταν αλετρουγουδιάρηδες, και η δουλειά τους ήταν δύσκολη και απαιτητική.
Ειδικά, ένας από τους πιο κρίσιμους ρόλους ήταν εκείνος του μακενιάρη, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη λειτουργία των μηχανών. Όσον αφορά την κατανομή της παραγωγής, και το εκθλιπτικό δικαίωμα ο κ. Αστυρακάκης είπε πως γινόταν όπως και σήμερα με το το 10% του παραγώμενου προιόντος να δίνεται στη φάμπρικα, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό μοιραζόταν ο ελαιοπαραγωγός, ο ιδιοκτήτης του μουλαριού που γυρνούσε την εκθλιπτική πέτρα, και το υπόλοιπο καταβαλόταν στους εργάτες.
Η φάμπρικα χρησιμοποιούσε δύο βασικά συστατικά: την εκθλιπτική πέτρα για την εξαγωγή του ελαίου και τον σιδηρούν ελατήριο, γνωστό και ως ελαιοπιεστήριο. Αυτές οι εγκαταστάσεις συνέβαλαν σημαντικά στην παραγωγικότητα της διαδικασίας παραγωγής λαδιού.
Συνεταιριστική Ανάπτυξη
Το 1935 ιδρύθηκε ο ελαιουργικός συνεταιρισμός Τυλίσου, αλλά η λειτουργία του διεκόπη λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1949 ο συνεταιρισμός επανασυστήθηκε με τη δημιουργία ενός εργοστασίου – ελαιουργείου, που λειτούργησε με τη βοήθεια μιας ντιζελομηχανής. Αυτό το γεγονός όχι μόνο ενίσχυσε την παραγωγή, αλλά αποτέλεσε και το πρώτο βήμα για την ηλεκτροδότηση του χωριού.
Ιδιωτικές Πρωτοβουλίες
Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ο Ιωάννης Κωνσταντίνου Μαλετζάκης, γνωστός και ως «Γιαγκούλας», σε συνεργασία με τον Σπυρίδωνα Φιολιτάκη, δημιούργησαν το πρώτο ιδιωτικό ελαιουργείο στην Τύλισο. Αυτό σημείωσε σημαντική πρόοδο στην παραγωγή, με τη φετινή παραγωγή να ανέρχεται γύρω στους 150-180 τόνους λαδιού, συγκριτικά με 80 τόνους πέρυσι και 480 τόνους που παρήχθείσαν από τον συνεταιρισμό το 2021.
Διατροφικές Συνήθειες
Ο κ. Αστυρακάκης ολοκλήρωσε τη συνέντευξη του με ένα χαρακτηριστικό δίστιχο, που συχνά χρησιμοποίουσαν οι Τυλισανοί για να περιγράψουν την κατασταση της ελαιοκομικής περίοδου κατά τη διάρκεια της ελαιοποίησης «Αέρα φασουλορύζο, αέρα μπακαλιάρο, έψηναν οι Τυλισανοί των αλετρουγουδιάρω». Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της πλούσιας διατροφής σε υδατάνθρακες και πρωτείνη, που έπρεπε να κάνουν οι εργαζόμενοι στα ελαιοτριβεία, για να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της της δουλειάς τους.
Ακούστε τη συνέντευξη του κ. Αστυρακάκη στο Μaleviziotis Radio
