Παρουσίαση του ιστορικού Φόδελε μέσα από αρχεία και πηγές -Ένα σημαντικό πόνημα για το χθες και το σήμερα στο ραδιόφωνο Maleviziotis radio
Με αφορμή ένα βιβλίο, ένα πόνημα για την περιοχή του Φόδελε, το Σάββατο 18 Ιανουαρίου 2025 στο ραδιόφωνο του Μαλεβιζιώτη, αναδείξαμε στον «Μαλεβιζιώτικο Παλμό», με τη Συραγώ Χορταριά, την ιστορική πορεία και τα ψήγματα πολιτισμού, που συνθέτουν την πολιτισμική εικόνα του θαυμαστού Φόδελε.
Στην παρέα μας, είχαμε τη συμμετοχή της κα Γρατσέα Αριστέας , διδάκτωρ Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, η οποία έχοντας την ευτυχή συγκυρία της πρόσβασης και μέσω του πατέρα της Στέφανου Γρατσέα , ο οποίος είχε επιμεληθεί τη συγκέντρωση αρχειακού υλικού από την Οθωμανική περίοδο στη Βικελαία, αλλά και της έρευνας που η ίδια πραγματοποίησε στα αρχεία της Βενετίας, συγκέντρωσε σημαντικές πηγές για τα τοπωνύμια, τις οικογένειες, την ιστορία και τους αγώνες του τόπου.
Επίσης συμμετείχε ο Πρόεδρος της κοινότητας Φόδελε κος Χαράλαμπος Παντερής, ο οποίος φώτισε πολλές σημαντικές πτυχές του πονήματος, με γνώση και αγάπη για το Φόδελε, ανατρέχοντας στις πηγές που συλλέχτηκαν από την περίοδο τς Ενετοκρατίας έως την περίοδο των επανατσταικών κινημάτων στην Κρήτη και τους σπουδαίους φοδελιανούς αγωνιστές
Σύμφωνα με την κα Γρατσέα, η περιοχή έχει τη δική της ιστορία, που έρχεται στο φως από την Ενετική Περίοδο και την τουρκοκρατία. Δυστυχώς με την Οθωμανική κατάκτηση δεν έχουν σωθεί οι «συμβολαιογράφοι», καθώς πολλά αρχεία έφυγαν για τη Βενετία. Συγκεντρώσαμε σπάργανα , μας αναφέρει η ιστορικός από το Συμβούλιο του Χάνδακα, το Δούκα και τη Γραμματεία , όπου και συγκεντρώνονταν τα αιτήματα των κατοίκων της περιοχής.
Το Φόδελε, το οποίο ονομάστηκε από τον μεγάλο κεντρικό ποταμό που το διασχίζει, ανήκε αρχικά στην περιοχή Μυλοποτάμου και το Ρέθυμνο, ενώ τα καινούργια στοιχεία με τη μετεξέλιξη των ονομάτων και τα έγγραφα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο δίνουν νέο υλικό. Έχει προκαλέσει μια ωραία αναστάτωση στο χωριό, όπως μας λέει ο Πρόεδρος της κοινότητας Χαράλαμπος Παντερής καθώς φέρνει στο φως οικογενειακές ιστορίες που συγκινούν τους κατοίκους, που αναγνωρίζουν στις σελίες του, την προέλευσή τους.
Ο κος Παντερής τονίζει την ανακάλυψη εγγράφου που τοποθετεί αδιαμφισβήτητα την οικογένεια Θεοτοκόπουλου στο Φόδελε, καθώς αναφέρεται το όνομα της Αναστασίας Θεοτοκοπούλα από την οικογένεια του μαΐστρου. Ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου κος Μιχάλης Φακουκάκης, στον πρόλογο του βιβλίου, επισημαίνει ότι αυτό το αδιάσειστο στοιχείο βάζει τέλος στη διαμάχη με τον ισχυρισμό του Δήμου Ηράκλειου ότι δεν υπάρχει πηγή αναφοράς της οικογένειας του Θεοτοκόπουλου στο Φόδελε, πριν to 1200.
Ο Δήμαρχος Μενέλαος Μποκέας τον οποίο ευχαριστούν θερμά οι παράγοντες και οι κάτοικοι της τοπικής κοινότητας για τη συμβολή του στην έκδοση του πονήματος, αναφέρει μεταξύ άλλων στον πρόλογο ότι η καταγραφή της κοινωνικής , πολιτισμικής και ιστορικής διαδρομής κάθε ξεχωριστής περιοχής του Δήμου, που όμως συναποτελούν το Όλον Μαλεβίζι, αποτελεί ευθύνης της ιστορικής αποστολής του Δήμου και οι προσπάθειες θα συνεχιστούν στην κατεύθυνση αυτή.
Καινούργια στοιχεία που ήρθαν στο φως (Οι αγγαρείες της θάλασσας)
Ξετυλίγοντας με ερωτήματα και απαντήσεις από τους καλεσμένους μας τον ιστορικό μίτο, ,ανακαλύψαμε τις « οφειλόμενες αγγαρείες» που είχαν επιβάλει οι Βενετοί στο Φόδελε και τον Άγιο Βασίλειο, αλλά και άλλα χωριά, που περιελάμβαναν κυρίως τις «αγγαρείες της θάλασσας». Ανάγκαζαν χωριανούς, να κωπηλατούν στις γαλέρες, σε περιόδους πολέμου, ή για την προώθηση του εμπορίου των προϊόντων που έδιωχναν από το Χάνδακα οι Βενετοί.Επίσης τους υποχρέωναν να συμμετέχουν σε οχυρωματικά και άλλα έργα ύδρευσης, άρδευσης και κατασκευαστικά κάθε λογής, αποσπώντας τους από τις αγροτικές και άλλες εργασίες δικές τους εργασίες
Όπως μας αναφέρει ο κος Παντερής κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας άλλαξε και η καλλιέργεια, από αμπέλια σε πορτοκαλιές και γενικότερα εσπεριδοειδή, γύρω στο 1415.
(ανακαινισμένο πρόσφατα το πλυσταριό του Φόδελε)
Τα σημαντικά κτίσματα του Φόδελε και ο αγώνας ανάδειξής τους
Επίσης οι φοδελιανές οικογένειες συνεισέφεραν στην ανέγερση των Ναών, ενώ υπάρχουν ενδείξεις εύρεσης προγενέστερου Ναού στην παραλία του Φόδελε. Αναφορικά με το Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, είναι ευτυχές γεγονός ότι οι τοιχογραφίες είναι σε τόσο καλή κατάσταση καθώς χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Σημαντικό μνημείο όπως και το μεταβυζαντινό κτίσμα, το αρχοντικό των Θεοτόκηδων.Το θέμα είναι κατά τον Πρόεδρο, ότι τόσο ο Ναός, όσο και το αρχοντικό των Θεοτόκηδων, θα πρέπει να τύχουν φύλαξης με μόνιμο προσωπικό, ώστε να είναι ανοικτά και επισκέψιμα για τους πολλούς ντόπιους και ξένους επισκέπτες τη θερινή περίοδο όλες τις μέρες. Μέχρι ξεναγήσεις πραγματοποιούνται μόνο Σαββατοκύριακα, ή μετά από συνεννόηση για τα σχολεία. Πρέπει να δοθεί μία μόνιμη λύση, όπως μας επισημαινει.
Δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί στη συνέντευξη το όνομα της αρχοντικής οικογένειας των Μελισσηνών , ενώ χωριό «Μελλησινιάκω», σύμφωνα με το βιβλίο, υπήρχε και στον Άγιο Βασίλειο. Η οικογένεια δεν κατοικούσε ,κατά το αρχειακό υλικό του βιβλίου στο χωριό αλλά είχε μύλο και αμπέλια, στο Φόδελε και είναι σημαντικές οι πηγές για τη διαχείρισή τους. Κατά τον Κο Παντερή ενδεχομένως κάποιες εξαγωγές από το Φόδελε, να αφορούσαν στα πορτοκάλια, τα οποία για εκείνην την εποχή θα ήταν ένα πολύ ακριβό έδεσμα, καθώς και τα δέντρα που υπήρχαν στην αρχή της καλλιέργειας δεν θα δικαιολογούσαν αθρόες εξαγωγές από την περιοχή.
Οι Δημογέροντες στο Φόδελε και τα ορφανά
Στο μεγάλο κεφάλαιο της εποχής των Δημογερόντων στη διοίκηση του τόπου, αναφέρονται πολλά παιδιά τα οποία εξαιτίας της συμμετοχής των γονέων στα επαναστατικά κινήματα ή και λοιμών έμεινα ορφανά. Όμως υπήρξε μέριμνα όπως μας λένε οι συνομιλητές μας, σοβαρή διαχείριση και επιστροφή των περιουσιών κατά την ενηλικίωση, αυτή η πρακτική ήταν συμβόλαιο, όπως υποστηρίζει ο κος Παντερής που η εντιμότητα στην εφαρμογή του θα μπορούσε να αποτελέσει. σημερινό παράδειγμα.
«Ο κώδικας θυσιών» για τους αγωνιστές της επανάστασης της Κρήτης αποσαφηνίζεται στο βιβλίο. Είναι ένα αρχείο που έχει μεταγραφεί και περιλαμβάνει τα ονόματα των αγωνιστών που οι περιουσίες τους δημεύτηκαν αναφέρει η κα Γρατσέα. Μια περαιτέρω έρευνα ίσως φέρει στο φως και τι απέγιναν οι περιουσίες εκείνων των αγωνιστών.
Ο Άγιος Παντελεήμονας στην επαναστατημένη Κρήτη
Αναφορικά με τη λειτουργία σχολείου, το αντίστοιχο κεφάλαιο μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τα αλληλοδιδακτικά σχολεία. Φαίνεται ότι το 1869 υπήρξε ενδιαφέρον για την εκπαίδευση των παιδιών και στις πηγές βρίσκουμε τα ονόματα των πρώτων δασκάλων του χωριού. Μάλιστα για την αμοιβή τους συνέβαλε το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, για το οποίο γίνονται σήμερα προσπάθειες αναστήλωσης καθώς σημαντικά τμήματά του, όπως το Ηγουμενείο και κελιά έχουν καταρρεύσει.
Εντούτοις, η ιστορική Μονή με την πλούσια αγωνιστική δράση είναι καθ όλα επισκέψιμη και μάλιστα την περίοδο 1866-1869, το Μοναστήρι , καύχημα του Φόδελε, αποτέλεσε κέντρο διοίκησης και ιατρείο. Σε αυτό προσέρχονταν εθελοντές αγωνιστές από την υπόλοιπη Ελλάδα και πολεμοφόδια που η Μονή διακινούσε προς την επαναστατημένη Κρήτη. Αυτό δείχνει, όπως μας λέει ο Πρόεδρος, τη δυναμική της περιοχής.
Αναγκαία η συγκέντρωση μαρτυριών και προφορικής παράδοσης για τους ήρωες του Φόδελε και τα γεγονότα
Καθώς το πόνημα αυτό αποτελεί μία πρώτη προσπάθεια για την καταγραφή της ιστορικής διαδρομής του τόπου, οι μαρτυρίες προφορικής παράδοσης από τους μεγάλους κατοίκους ή γνώστες των συμβάντων σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, εφόσον αναδειχθούν τόσο από τους κατοίκους, όσο και από τη συλλογική εργασία, θα συντελέσουν και στην ολοκλήρωση του μνημείου πεσόντων, καθώς κάποια ονόματα αγωνιστών ήδη μέσα από αυτήν την έρευνα ήρθαν στο φως.
Ο κος Παντερής αναφέρεται μάλιστα στην ιστορία του Μανώλη Μελισσιώτη , του φοδελιανού αγωνιστή που αναγνωρίστηκε η σωρός του, από το κομμένο δάκτυλο, που βρέθηκε τρεις μέρες μετά την ανατίναξη στο Αρκάδι, που είχε επάνω το δακτυλίδι του. Ανήκε στη συντροφιά των Βραχασιωτών.
Η ιστορία του αγωνιστή φοδελιανού γιατρού Πλαίτη παρουσιάζει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον .Εύπορος γιατρός που ζούσε στον Πειραιά αλλά το 1866, ήρθε στο Φόδελε να βοηθήσει στην επανάσταση προσφέροντας τις ιατρικές υπηρεσίες του . Πεθαίνοντας άφησε δυο σημαντικά κληροδοτήματα. Ευεργέτησε το Δήμο Πειραιά και πρόσφερε 2.000 δραχμές , στην κοινότητα του Φόδελε, για να ευπρεπίσουν την είσοδο του χωριού.
Το Φόδελε με τα πλούσια νερά χθες και σήμερα.
(η γέφυρα του Φόδελε 1964)
Ο Πρόεδρος κος Χαράλαμπος Παντερής μιλάει με σεβασμό και ευθύνη για το χωριό του. Υπάρχουν πολλά μνημεία, τα οποία συνθέτουν το Βυζαντινό και μεταβυζαντινό παρελθόν του Φόδελε. Ο επισκέπτης βλέπει διαφορετικές εποχές μέσα στην υπέροχη φύση του χωριού. Έχουμε ευθύνη να γίνει μια οργανωμένη δουλειά και ουσιαστικές δράσεις, όπως η πρόσφατη ανακαίνιση του Μουσείου και η ψηφιακή αναβάθμισή του που αποτελεί τη Β φάση επεξεργασίας του υλικού. Η επίσκεψη στο Φόδελε μπορεί να αποτελεί μια Ολοήμερη εμπειρία για τα σχολεία που επισκέπτονται τον τόπο.
Ταυτόχρονα ο Πρόεδρος καταθέτει την ανάγκη να γίνουν έργα οχυρωματικά για να διασφαλιστεί ότι δε θα συμβεί ποτέ ξανά στο χωριό μια πλημμύρα σαν κι αυτή που ξέσπασε τη δεκαετία του 1940.
Όπως μαςαναφέρει, ο Φοδελιανός ποταμός, ναι μεν έχει γίνει σεβαστός από τους χωριανούς που δεν έχουν κτίσει εμποδίζοντας τη ροή του, αλλά με δεδομένο ότι όλα τα ρυάκια που διατρέχουν την κοιλάδα συνενώνονται μέσα στην κοίτη του ποταμού, και με δεύτερο δεδομένο ότι τα ακραία φαινόμενα χτυπούν την πόρτα μας , δεν μπορούμε με έργα όπως την ενδεχόμενη εκτροπή του κεντρικού ποταμού του Φόδελε, για τις ανάγκες του ΒΟΑΚ, να επιβαρύνουμε τη ροή.
(δράση καθαρισμού που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο από τους φοδελιανούς στον ποταμό)
Επίσης ο κος Παντερής κάνει αναφορά στις μεγάλες ποσότητες νερού που χάνονται το χειμώνα προς τη θάλασσα, νερού με αγωγιμότητα γύρω στο 1.100 δλδ πόσιμο. Να βρεθεί τρόπος ώστε αυτά τα νερά να συγκεντρώνονται για να μην επιβαρύνουμε ακόμα περισσότερο τις γεωτρήσεις. Τα έργα θα πρέπει να είναι μακρόπνοα και να λαμβάνουν υπ όψη τις επόμενες γενιές.
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχειακό υλικό του βιβλίου Φόδελε και από το F/B του πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού
Παρακολουθείστε όλη τη συνέντευξη στο podcast Maleviziotis radio και site.
