Ένα πανηγύρι γνωστό και σήμα κατατεθέν για τον παραλιακό οικισμό της Αγίας Πελαγίας για δεκαετίες αναβίωσε σήμερα συγκεντρώνοντας πολλούς πιστούς.
Ενδιαφέρον πάντως παρουσιάζει το γεγονός ότι ως τα μέσα του 20ου αιώνα στην Αγία Πελαγία συννέρεαν πιστοί από όλη την Κρήτη, το Αιγαίο ακόμα και την Πελοπόνησο. Οι πιστοί έφθαναν με κάθε τρόπο στον παραλιακό οικισμό για να τιμήσουν τη μνήμη της Αγίας Πελαγίας την 8η Οκτωβρίου, ακόμα και από τη θάλασσα καθώς η πρόσβαση ήταν δύσκολη.
Η μέρα της Αγίας Πελαγίας ωστόσο για την περιοχή ήταν αργία ακόμα από το 1519 όταν κυρήθχηκε με προεδρικό διάταγμα.
Στο άκρο της παραλίας της Αγίας Πελαγίας, ακριβώς κάτω από τα ερείπια του Πρυτανείου της αρχαίας Απολλωνίας,είναι το προσκυνητάρι της εύρεσης τηςεικόνας.
Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί βρέθηκε η εικόνα της Αγίας Πελαγίας.
Η παράδοση, μάλιστα, λέει ότι την εικόνα τη μετέφεραν στο Μοναστήρι (στην εκκλησία που είναι μέσα στον οικισμό) και αυτή επέστρεφε στο σημείο που είχε βρεθεί.
Ο ναός
Ο ιερός ναός Αγίας Πελαγίας βρίσκεται στον ομώνυμο οικισμό πάνω από την διάσημη παραλία, στον οποίο και έδωσε το όνομα του. Η εκκλησία εορτάζει στις 8 Οκτωβρίου και πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους ναούς που σώζονται στο νησί από την ενετική εποχή.
Ο ιερός ναός άνηκε κάποτε στην ομώνυμη μονή του 13ου αιώνα, η οποία είχε ιδρυθεί, χάρη στην εύρεση της εικόνας της Αγίας Πελαγίας σε μία σπηλιά στα βόρεια της παραλίας η οποία και ονομάστηκε Εύρεση. Σήμερα η μονή δεν υπάρχει και ο ναός λειτουργεί σαν παρεκκλήσι της Ιεράς Μονής Σαββαθιανών.
Το 1412, στο έργο του “Περιγραφή της νήσου Κρήτης”, ο Cristoforo Buondelmonti αναφέρεται στην μονή, και στο γεγονός ότι πλήθος προσκυνητών, κατά την διάρκεια της εορτής του ναού έθαβαν στην άμμο της παραλίας τα μέλη του σώματος τους τα οποία πονούσαν για να θεραπευτούν, Η ημέρα εορτής του ναού, σύμφωνα με διάταγμα του 1519, κηρύχθηκε επίσημη αργία.