Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη
«Ο Θεός δεν δρα ως προπομπός κανενός λαού ούτε και ως ταξιθέτης εκλεκτών πελατών του. Ο Θεός λειτουργεί και εκδηλώνεται μέσα από ακατάλυτους πνευματικούς νόμους κι όχι με ανούσιες φαντασμαγορίες που καταλύουν την ίδια την φύση, έργο των χειρών του..»
Ο Ακενατόν ανέβηκε στον θρόνο το 1378 π. Χ. σε ηλικία 26 χρονών και στο πέμπτο μόλις έτος της βασιλείας του, τόλμησε για πρώτη φορά να κάνει μια τέτοια χειρουργική τομή στο καθεστώς που ποτέ κανείς άλλοτε πριν από αυτόν δεν είχε τολμήσει να κάνει. Θεωρώντας ότι πολυμορφία των θεικών δυνάμεων και ιδιοτήτων είχε μεταβληθεί σε στείρα και επικίνδυνη ειδωλολατρία, και πιστεύοντας ότι το ιερατείο ήταν μια διεφθαρμένη σφηκοφωλιά που κρατούσε τον λαό στο σκοτάδι και στην πνευματική ένδεια, έκανε την επανάσταση του.
Απαγόρευσε την λατρεία ολόκληρου του αιγυπτιακού Πανθέου και διέταξε το κλείσιμο των ναών σε όλη την επικράτεια. Η απέχθεια του για τους φαύλους ιερείς φαίνεται καθαρά και στο εξής απόσπασμα από το κείμενο της πρώτης αναμνηστικής στήλης που τοποθέτησε στη νέα πρωτεύουσα του κράτους που ίδρυσε ο ίδιος για να απομακρυνθεί από την προηγούμενη, την βέβηλη, όπως την θεωρούσε: «Περισσότερο φαύλοι και κακοί από οτιδήποτε άλλο έχω ακούσει είναι οι ιερείς.. πιο κακοί από οτιδήποτε είχε ακούσει ο πατέρας μου.. πιο κακοί από οτιδήποτε είχε ακούσει ο παππούς μου..»
Για να πάρει όμως κάποιος μια σχετική γνώμη με τα πλούτη και την εξουσία που είχαν στα χέρια τους οι ιερείς, ο αιγυπτιολόγος Γ. Μπατζ γράφει:
«Τα ιερατεία των μεγάλων ναών ήταν πάμπλουτες εταιρίες που κατεύθυναν το πεπρωμένο της Αιγύπτου. Ο κάθε επιφανής θεός κατείχε εκτάσεις γης, κοπάδια, ζώα, αμπελώνες, κήπους με λαχανικά, βάρκες και πλοία, σκλάβους στρατιώτες και ναύτες..» ΚΈνα τέτοιο κατεστημένο ήταν όμως τρομερά δύσκολο να αποδεχτεί ότι κινδύνευε να χάσει τα πάντα από ένα ιδιόρρυθμο που είχε αρχίσει να εξαπολύει μια πρωτόγνωρη θρησκευτική και κοινωνική επανάσταση καθώς ο νεαρός.
Φαραώ βάδιζε με φρενήρη ρυθμό στη λεωφόρο των μεταρρυθμίσεων του. Σύζυγος του έγινε η ξακουστή Νεφερτίτη που το όνομα της σημαίνει «Η ωραία που έρχεται». Άγνωστο παραμένει εάν ήταν βασιλικής καταγωγής ειδικοί όμως συμφωνούν πως ήταν Αιγύπτια και μάλιστα από τις βόρειες περιοχές της χώρας
Ο νέος Φαραώ που άλλαξε το όνομα του από Αμενχοτέπ IV σε Ακενατόν, το οποίο σημαίνει «Ο Ατόν (ο ήλιος) είναι ικανοποιημένος, πήρε επίσης και τους τίτλους «Ανκέμ-Μαάτ» που μεταφράζεται ως «Αυτός που ζει στην αλήθεια» και «Αάεμ-αχάφ» που σημαίνει
«Σπουδαίος στην ζωή του»Ο περίφημος «Ύμνος στον Ήλιο» που συνέθεσε αποτελεί σπουδαίο κείμενο και ταυτόχρονα ουσιαστικό δείγμα της φιλοσοφίας της λατρείας του.
Όταν ανακαλύφτηκε σκόρπισε ένα κύμα ενθουσιασμού για το πρόσωπο του και πολλοί άρχισαν να αναθεωρούν τις απόψεις τους για τον «παρανοϊκό» Ακενατόν φθάνοντας στο σημείο να τον αναγνωρίζουν πια ως τον πρώτο μονοθεϊστή, ως άτομο με φιλελεύθερες ιδέες, με υψηλά οράματα και βαθιά πίστη στην παγκόσμια αδελφότητα και την συμπαντική αγάπη. Διαβάζοντας κανείς τον «Ύμνο του Ατόν» δεν θα δυσκολευτεί να αναγνωρίσει πολλές ομοιότητες με τους Ψαλμούς του Δαυίδ, ορισμένοι μάλιστα από αυτούς συχνά είναι και πανομοιότυποι.
Η έμπνευση του Πνεύματος είναι διαχρονική και υπεράνω συνόρων και φυλών λέει μέσα ο ύμνος που συνέθεσε ο νεαρός Φαραώ για τον Ατόν, τον ήλιο δηλαδή, την λατρεία του οποίου προσπάθησε να καθιερώσει, ως μόνη θρησκεία Όταν εκδηλώνεται ο ανώτερος εαυτός του ανθρώπου, γίνεται πηγή των ύψιστων ιδεών ανυψώνοντας τον σε ουράνιες σφαίρες.
Σε εκείνες τις σφαίρες συναντώνται οι εξαγνισμένες ψυχές, κάτω από το Δένδρο της αιώνιας σφαίρας και βιώνουν το ευλογημένο αντάμωμα που τόσο έχουν νοσταλγήσει.Ο Ζ. Πέτρι γράφει γιαυτόν: « Λατρεύει την αλήθεια και την αλήθεια διακηρύττει. Να μια επανάσταση ιδεών!
Κανένας βασιλιάς της Αιγύπτου, ούτε κάποιας άλλης χώρας του κόσμου δεν διακήρυξε τόσο ανοιχτά την τιμιότητα του.. Έτσι, από κάθε άποψη ο Ακενατόν μπορεί να θεωρηθεί ως ο πλέον αυθεντικός διανοητής που έζησε ποτέ στην Αίγυπτο και ένας από τους μεγαλύτερους ιδεολόγους του κόσμου!»Ο Ακενατόν λοιπόν δεν επανέφερε μια λατρεία προγονική ούτε και ανανέωσε με ένα ιδιόρρυθμο προσωπικό ύφος μια θρησκεία που πήγαζε από τα σπλάχνα πολυθεϊστικών μορφωμάτων ή ξενόφερτων δοξασιών.
Προσπάθησε να καθοδηγήσει το νου και την καρδιά του λαού του στην κατανόηση της ύπαρξης του ενός θεού, για τον οποίο καθιέρωσε ως σύμβολο- και μόνο- κάτι που ήταν αιώνια ορατό:
Τον Ήλιο. Δεν προώθησε μια εικονολατρική φιλοσοφία αλλά απλώς θέλησε να γεφυρώσει μέσω μια εύληπτης αναλογίας, την ύψιστη ιδέα που αφορά τον αόρατο, ακατάλυτο, παντοδύναμο και γεμάτο αγάπη Συμπαντικό Νου και τις πεπερασμένες ικανότητες που διαθέτει ο ανθρώπινο νους για να συλλάβει τον Δημιουργό των Πάντων. Η διάσημη αιγυπτιολόγος και σύμβουλος της ΟΥΝΕΣΚΟ Κριστιάν Νντερός Νομπλκούρ σημειώνει:
«Η αιρετική μεταρρύθμιση του Ακενατόν στόχευε σε μία και μοναδική όψη ης θρησκείας, είχε δε ενθαρρυνθεί από άτομα του στενού περιβάλλοντος του νεαρού βασιλιά.
Οι στόχοι και οι ιδέες του Ακενατόν, ο οποίος περιγράφεται ως ο μεγαλύτερος μύστης της αρχαιότητας, επέφεραν βαθιές αλλαγές σε κάθε επίπεδο της αιγυπτιακής κοινωνίας ήταν:
1. Να απλοιήσει μια θεολογία που ήταν απρόσιτη στον πολύ κόσμο.
2. Να γεφυρώσει τον λαό με τον θεό, παρουσιάζοντας και παρομοιάζοντας τον θεό με τον ορατό ήλιο που λάμπει αδιάκριτα πάνω σε όλους.
3.Να καθιερώσει την ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι και μόνο η φαυλότητα τους διαφοροποιεί.
4.Να ενώσει την ανθρωπότητα φέρνοντας την κοντά σε κάθε άλλη μορφή ζωής και υπενθυμίζοντας την αδιάσπαστη εσωτερική σχέση ανάμεσα σε όλα τα είδη του ορυκτού, του φυτικού, του ζωικού και του ανθρώπινου βασιλείου.
5. Να καταπολεμήσει την εξάσκηση της μαγείας η οποία παραλύει την ηθική πρόοδο.Βάσει όλων αυτών των αρχών ανέλαβε να λυτρώσει τους πολίτες του από την απονεκρωμένη παράδοση, να διευρύνει την κατανόηση τους και ακόμα να τους αναγκάσει να απαλλαγούν από σκεπτομορφές που εξουσίαζαν το νους τους για αιώνες.
Το πιο άμεσο και χειροπιαστό αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν η θέσπιση της καθομιλουμένης γλώσσας στα επίσημα έγγραφα και η απαγόρευση της θρησκευτικής και διοικητικής εξουσίας αλλά σίγουρα τέτοιες ριζικές αλλαγές ήταν φυσικό να αντιμετωπίσουν σοβαρά εμπόδια και αντιρρήσεις τα οποία ξεπέρασαν κάθε νοσηρή φαντασία: Εξαπονδρισδμός, θάνατος και κατόπιν επιστροφή στην πλάνη του «Κρυφού Θεού» του Άμμωνα, που φυσικά αποκαλυπτόταν μόνο μέσα από τις διαταγές του ιερατείου.
Ήταν η περίοδος του τελευταίου Φαραώ της 20ης Δυναστείας και όταν πέθανε ο τελευταίος Φαραώ, ένας αρχιερέας του Άμμωνα, ονόματι Χερ-χερ, ανακήρυξε τον εαυτό του βασιλιά ιδρύοντας την 21η Δυναστεία, μια δυναστεία ιερέων –Φαραώ.
Η Αίγυπτος διεφθάρη, αλώθηκε και έσβησε. Όμως το έργο του Ακενατόν δεν χάθηκε, αντίθετα επέδρασε βαθιά στην συλλογική ψυχή όλης της ανθρωπότητας και οι αναζητητές της αλήθειας θα σκύβουν πάντοτε το κεφάλι τους με σεβασμό μπροστά σε τούτο το έργο.
Ο Τζέημς Χένρυ Μπρέσεντ γράφει γιαυτόν:«…Πέθανε μαζί με αυτόν ένα τέτοιο πνεύμα που όμοιο του δεν είχε δει ποτέ έως τότε ο κόσμος. Μια γενναία ψυχή που ήρθε χωρίς να φοβάται αντιμέτωπη με την πανάρχαια παράδοση, Ξεπρόβαλε από μια μεγάλη σειρά συμβατικών και άχρωμων Φαραώ και θέλησε να σπείρει ιδέες που ήταν πολύ προωθημένες για την δυνατότητα της κατανόησης που ίσχυε στην εποχή του..
Τέτοιες όμως ευλογίες Αλήθειας που άπλωσε στο υποσυνείδητο όλης της ανθρωπότητας η πνευματική επανάσταση του Ακενατόν, ο Πρίγκιπας του Φωτός, αποτελούν διαχρονικά και αθόρυβα το λεπτό έργο τους. Ένα έργο παρόμοιο με εκείνο άλλων φωτεινών πνευμάτων, που ενσαρκώθηκαν με την ιερή αποστολή να αφυπνίσουν τον άνθρωπο και να τον βοηθήσουν να επιστρέψει στον «Οίκο του Φωτός..»