Η Δαμάστα αποτελεί μνημείο ηρωισμού για το Μαλεβίζι. Πολλοί οι τόποι που από τη φωτιά και το μαχαίρι στη δίνη των πολέμων ερημώθηκαν . Ένας αιματοβαμμένος τόπος , που πλήρωσε οικτρά το τίμημα της αντίστασης αλλά και της οργής των ηττημένων δυνάμεων του Άξονα , καθώς συρρικνώνονταν προς τα Δυτικά του νησιού και ετοίμαζαν την αποχώρήσή τους, ήταν και η Δαμάστα.
Δα και Μα οι αρχικές συλλαβές , συνδέουν από τα προελληνικά χρόνια τον τόπο με τη Δήμητρα και τη Γαία. Ένας κάμπος αιχμαλωτίζει το βλέμμα στη θέση Τζιγκούνας, ενώ ανάμεσα στην Κόνιδα και την Αλοδιανή κορφή, αποκαλύπτονται οι Σφακιανές Μαδάρες. Το χωριό βρίσκεται Βορειοδυτικά του Ηρακλείου στα σύνορα Ηρακλείου Ρεθύμνης. Είναι κεφαλοχώρι εξαιτίας του κάμπου ,ενώ αποτελεί επίκεντρο κσθώς γύρω του εξακτινώνονται τα χωριά Φόδελε, Μάραθο, Γενί-Γκαβέ , Αλόιδες , Χώνος , Αηδονοχώρι και Αστυράκι.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η Δαμάστα ανέπτυξε αξιοζήλευτη ντόπια παραγωγή καθώς οι Δαμαστιανοί καλλιεργούσαν με ζέση άνυδρα μποστάνια, γλυκά καρπούζια , ελαιόδεντρα και αμπελώνες , ενώ από το λινάρι, το μαλλί, την αλαδανιά και τα κουκούλια μεταξιού, κατασκεύαζαν στις οικοτεχνίες τους θαυμαστά προϊόντα.
Στις 20 Μαίου με την έναρξη της Μάχης της Κρήτης και η Δαμάστα βρίσκεται σε αναβρασμό. Με τσεκούρια και χαχαλόβεργες , οι Δαμαστιανοί εγκαταλείπουν το χωριό και βρίσκουν λημέρι στα γύρω βουνά καθώς η Δαμάστα έχει την τραγική μοίρα γεωγραφικά να βρίσκεται στο σταυροδρόμι από Χανιά προς Ηράκλειο. Όλες οι δυνάμεις των Γερμανών θα περάσουν μέσα από τον δρόμο του χωριού τους.
Οι ντόπιοι Στέκουν με αγέρωχο βλέμμα στην τοποθεσία Μαύρος Χάρακας και ζυγιάζουν τις σιδερόφρακτες φάλαγγες που ποδοπατούν την ειρήνη και τη Λευτεριά τους. Ως το 1944 , ανέχονται τις σκληρές συνθήκες που επιβάλλουν οι κατακτητές καθώς καθημερινά όλη μέρα το χωριό τους είναι πέρασμα από τη μια άκρη της Κρήτης στην άλλη. Τις τελευταίες μέρες του, ο ναζισμός σκορπά τον όλεθρο της εκδικητικότητάς του. Κυριαρχεί η εντολή της Γκεστάπο για κάθε Γερμανό που σκοτώνεται , αντίποινα δυο ζωές Ελλήνων. Μα να ταν μόνο τόσες.
Το χωριό καθημερινά δέχεται δυο ξυλάδικα μεγάλα αυτοκίνητα που κατακόπτουν τις δρυς. Προηγούνται του γερμανικού ταχυδρομείου. Μια φάλαγγα που καθημερινά μεταφέρει πολύτιμα έγγραφα ανάμεσα στα άλλα , μέσα από το χωριό. Ένας σχηματισμός από ένα γερμανικό φορτηγό με τριάντα οπλισμένους γερμανούς και οπλοπολυβόλο στο κουβούκλιο. Πίσω του ακολουθείται από ένα τεθωρακισμένο αυτοκίνητο με μυδράλιο κι ένα αντιαεροπορικό.
Αυτός είναι ο στόχος των Ανωγειανών ανταρτών της ομάδας "Ψηλορείτης" στις 8 Αυγούστου του 1944. Στη θέση Δαμαστός ανατινάζονται πρώτα τα ξυλάδικα. Οι αντάρτες αλλάζουν θέση κι έρχονται προς τα χωριό να μην προλάβουν να δουν οι Γερμανοί που συνοδεύουν το ταχυδρομείο , τα κατεστραμμένα αυτοκίνητα.
Στην Πλάκα , ένα σημείο με ξερολιθιά , χτύπησαν οι αντάρτες το φορτηγό με τους τριάντα Γερμανούς. Απανωτά πυρά ανταρτών κι ανάμεσά τους να υποστηρίζουν το σαμποτάζ γυναικόπαιδα και ντόπιοι. Οι ντόπιοι είχαν συναντηθεί και πάρει την απόφασή τους. Θα μπορούσαν να είχαν ενημερώσει το ταχυδρομείο για το μπλόκο των ανταρτών. Τότε η σωτηρία του χωριού τους θα ήταν βέβαιη. Όμως η απόφαση χωρίς δεύτερη σκέψη ήταν μια " Τα αδέλφια μας , οι αντάρτες πολεμούν τους Γερμανούς και εμείς θα γίνομε προδότες;"
H Δαμάστα κατακάηκε . Τριάντα κυπαρίσσια στο Κερατίδι. Τριάντα νέοι κυρίως άνθρωποι στο βωμό της λευτεριάς.
Ο Ρίτσος στη Ρωμιοσύνη του γράφει για τους ήρωες της Λευτεριάς.
Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,
αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ' τα ξένα βήματα,
αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,
αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.
Συραγώ Χορταριά