Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη
Τα Σταυράκια, χωριό και πρώην κοινότητα της επαρχίας Μαλεβιζίου, αναφέρεται για πρώτη φορά με την ονομασία casale Stavrachi (χωριό Σταυράκι στον ενικό) σε έγγραφο του 1248 του Κατάστιχου ΕκκλησιώνΕ είναι όμως βέβαιο ότι ο οικισμός προϋπήρχε από τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο και ίσως από την εποχή της Αραβοκρατίας στην Κρήτη (826 – 961)
Το χωριό αναφέρεται επίσης και σε συμβόλαια του συμβολαιογράφου του Χάνδακα Benvenuto de Brixano το 1301 με την ονομασία Stavrachi καθώς και το 1320 ως χωριό μεταξύ των οικισμών της Paracandia, δηλαδή στην περιοχή κοντά στο Χάνδακα, που ήταν ιδιοκτησία του βενετικού δημοσίου.
Περίοδος Ενετοκρατίας (1211-1669)
Σε έγγραφο του 1393 του Δουκικού Αρχείου, ο οικισμός αναφέρεται ως Κάτω Σταυράκι – Cato Stavrachi πράγμα που δηλώνει, κατ’ αντιδιαστολή, ότι πριν το 1400, υπήρχε και άλλος οικισμός εκεί πλησίον του πρώτου που ονομαζόταν Απάνω Σταυράκι – Apano Stavrachi.
Τα έτη 1577/1578 συντάχτηκε από τον βενετοκρητικό ευγενή και λόγιο Francesco Barozzi ο πρώτος – ολοκληρωμένος κατάλογος των οικισμών της Κρήτης και στον κατάλογο αυτό αναφέρονται 1066 οικισμοί της Κρήτης μεταξύ των οποίων και οι δύο οικισμοί Σταυρακίων, τα Σταυράκια Απάνω (Stavrachia Apano) και τα Σταυράκια Κάτω (Stavrachia Cato), που υπάγονται στη περιοχή Κασταλανίας (επαρχίας) Μαλεβιζίου του ευρύτερου διαμερίσματος του Χάνδακα. Η Κασταλανία Μαλεβιζίου είχε τότε συνολικά 36 οικισμού
Ομοίως στην απογραφή του Πέτρου Καστροφύλακα (P. Castrofilaca) το 1583 αναφέρονται δύο οικισμοί. Πρόκειται για τα Stavrachia Catto με 258 κατοίκους και Stavrachia Apano με 76 κατοίκους. Tα Σταυράκια Απάνω (Stavrachia Apano) είχαν 24 άνδρες για εργασία, 32 γυναίκες, 20 παιδιά και κανένα γέρο, σύνολο 76 κατοίκους. Τα Σταυράκια Κάτω (Stavrachia Cato) είχαν 83 άνδρες για εργασία, 113 γυναίκες, 61 παιδιά και 1 γέρο, σύνολο 258 κατοίκους Γέροι θεωρούνταν τότε όσοι ήταν άνω των 60 ετών και άνδρες για εργασία όσοι ήταν από 14 έως 60 ετών. Το 1583 τα Σταυράκια (Επάνω και Κάτω) είχαν συνολικά 334 κατοίκους, από τους οποίους υπήρχε μόνο ένας γέρος άνω των 60 ετών. Από αυτό γίνονται αντιληπτές οι συνθήκες ζωής και η θνησιμότητα που είχαν οι κάτοικοι Σταυρακίων αυτήν την εποχή. Το έτος 1630 ο μηχανικός δημοσίων έργων Francesco Basilicata έκανε μια σοβαρή εργασία για τους οικισμούς της Κρήτης. Στην εργασία του αυτή αναφέρει ότι η πόλη του Χάνδακα είχε στη δικαιοδοσία της 8 Καστέλια (Επαρχίες). Μεταξύ αυτών ήταν το Καστέλι Μαλεβιζίου που περιλάμβανε 34 οικισμούς. Στους οικισμούς Μαλεβιζίου υπαγόταν οι δύο οικισμοί Σταυρακίων, τα Stavrachiα Apano και τα Stavrachia Cato [8]. Η τελευταία απογραφή των Ενετών έγινε το 1644 στην οποία αναφέρονται τα Σταυράκια ότι ανήκουν στη περιφέρεια του Ηρακλείου, η οποία είχε 469 χωριά. Την ύπαρξη των δύο οικισμών καταγράφει και ο Andrea Cornaro (1594 -1615). Οι δύο οικισμοί ενώθηκαν μεταγενέστερα και αποτέλεσαν έναν ενιαίο οικισμό με την ονομασία Σταυράκια.
Περίοδος Τουρκοκρατίας (1669-1898)
Τα Σταυράκια που βρίσκονται στην περιοχή γύρω από τον Χάνδακα (paracandia) κατελήφθησαν από τους Τούρκους το 1648 με την έναρξη της πολιορκίας του Χάνδακα, η οποία διήρκησε 22 έτη (1648-1669). Στις τουρκικές πηγές του έτους 1671 το χωριό καταγράφεται με την ονομασία Istavraki. Από την απογραφή του πληθυσμού της Ανατολικής Κρήτης που έγινε από τους Τούρκους το έτος 1082 κατά το Μουσουλμανικό ημερολόγιο, δηλαδή το έτος 1671, μόλις δύο χρόνια μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους, τα Σταυράκια εξακολουθούν να αναφέρονται ότι βρίσκονται στην Επαρχία Μαλεβιζίου, Διοίκησης Χάνδακα, και να έχουν πληθυσμό πλουσίους 41, μεσαίας τάξης 13 και πτωχούς 12, σύνολο 66 [9]. Στην απογραφή αυτή για τις περιοχές της Ανατολικής Κρήτης εξαιρέθηκαν και δεν προσμετρήθηκαν οι ανήλικοι, οι γέροντες, οι ανάπηροι και οι κληρικοί [10]. Για την αξιολόγηση αυτής της απογραφής θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι έγινε όχι για να καταγραφεί ο πραγματικός πληθυσμός των κατοίκων των οικισμών, αλλά για να επιβληθεί σ’ αυτόν ο κεφαλικός φόρος. Επίσης προκύπτει ότι ο πληθυσμός των Σταυρακίων μειώθηκε κατά πολύ από την τελευταία απογραφή του Καστροφύλακα το 1583. Και αυτό διότι οι κάτοικοι των Σταυρακίων, όπως και άλλων χωριών της paracandia, αναγκαζόταν να αναλαμβάνουν τη διατροφή του τούρκικου στρατού και τη μεταφορά των πολεμικών υλικών και εφοδίων του καθόλη την περίοδο της πολιορκίας του Χάνδακα. Η εργασία αυτή ήταν υποχρεωτική για όλους [11]. Γι’ αυτό, όσοι δεν είχαν σημαντική περιουσία και σπίτια στο χωριό, το εγκατέλειψαν και πήγαν σε άλλα πιο μακρινά και ασφαλή μέρη για να ζήσουν. Ωστόσο τα Σταυράκια παρουσιάζονται να έχουν τον έκτο μεγαλύτερο πληθυσμό από τα 28 χωριά της επαρχίας Μαλεβιζίου την εποχή εκείνη, μετά τον Κρουσώνα, την Τύλισο, την Πυργού την Αυγενική και τον Άγιο Μύρωνα.
Σήμερα ο οικισμός έχει παρουσιάσει εκ νέου θεαματική πληθυσμιακή αύξηση με την απογραφή του 2011 να εμφανίζει 913 κατοίκους στα Σταυράκια. Οι κάτοικοι πλέον δεν έχουν ως αποκλειστική δραστηριότητα την γεωργία, αλλά δραστηριοποιούνται επίσης σε επιχειρήσεις, βιοτεχνίες, εργαστήρια και μικρά καταστήματα, ενώ παράλληλα ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού, που λειτουργεί από το 1983, προσπαθεί να δώσει μια άλλη ποιότητα ζωής στα πολιτιστικά και πολιτισμικά δρώμενα του χωριού.