Μύρων Μιχ. Ξυλούρης
Ήταν ξημερώματα της 22ας Μαίου 1942 όταν η ομάδα Σατανά μετέβηκε στην περιοχή των Βουτών και πιο συγκεκριμένα στην θέση Βαλίνα, η οποία είχε ως αποστολή της να εκτελέσει τους Τζουλιάδες που ήταν φιλικά προσκείμενοι με τις Γερμανικές αρχές.
Ο διορισμένος πρόεδρος της κοινότητας Κρουσώνα, Μιχαήλ Τζουλιάς, μαζί με τους δύο γιους του, Κωστή και Νικόλα, επρόκειτο να μεταβούν με γαιδούρια στο Ηράκλειο για να αγοράσουν θειάφι για τ’ αμπέλια. Λίγο πριν μπουν στο χωριό Βούτες δέχτηκαν μια ομοβροντία πυροβολισμών από τους αντάρτες του Σατανά, Αντώνη Δομαλάκη, Γιανναδάκη Χαράλαμπο, Βιδάκη Νικόλαο ή Τσικαλά και Ανδρεδάκη Γιάννη. Σκοτώθηκε ο Μιχ. Τζουλιάς με τον γιό του Κωστή, ενώ ο Νικόλας, ο οποίος είχε σταματήσει 100 μέτρα προ του μακελειού για προσωπική του ανάγκη και παίρνοντας άλλο δρόμο, γλίτωσε της εκτελέσεως.
Οι επόμενες ώρες και ημέρες ήταν μοιραίες για τους αντιστασιακούς κατοίκους του Κρουσώνα. Στις 13:00 το μεσημέρι, της ίδιας μέρας περίπου 20 αυτοκίνητα με γερμανούς στρατιώτες, έφτασαν στον Κρουσώνα και καθ’υπόδειξη του Γεωργίου Τζουλιά ή Κανιόρη, έκαψαν 17 σπίτια ανταρτών, συνέλαβαν 200 ομήρους, τους οποίους οδήγησαν στο συρματοπλεγμένο στρατόπεδο Ηρακλείου, στου Κορώνι Μαγαρά.
Εκεί έμειναν επί τρείς ημέρες χωρίς φαί και νερό με αποτέλεσμα να πεθάνουν από την κακουχία οι γέροντες Λαμπρινός Φασουλάκης και Αντώνης Ζωζωνάκης. Κατόπιν παρακλήσεων μετά δακρύων, ικεσιών και πλουσίων δώρων προς τον Νικόλα Τζουλιά και την οικογένεια του από τους συγγενείς των κρατουμένων, απελευθερώθηκαν οι περισσότεροι , ενώ γύρω στους 60 μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Τυμπακίου για καταναγκαστικά έργα.
Μετά από μερικές ημέρες ένα κλιμάκιο, αποτελούμενο από 100 περίπου Γερμανούς, μετέβηκε στα ορεινά του Κρουσώνα, στην τοποθεσία Βρωμονερό που κρύβονταν οι Κρουσανιώτες αντάρτες , με σκοπό να τους σκοτώσουν. Χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, έστησαν πυροβόλα όπλα σε διαφορα σημεία και περίμεναν κρυμμένοι έως ότου ξημερώσει.
Με το πρώτο φως της ημέρας, ο αντάρτης Ξυλούρης Μενέλαος, μετέβηκε στο μιτάτο του πατέρα του και βλέποντας τον οι Γερμανοί άρχισαν να του βάλλουν κατά ριπάς. Λόγω όμως της ευκινησίας του και των γιγάντιων αιωνόβιων δέντρων που ευδοκιμούν στην περιοχή, χάθηκε μέσα στο πρινόδασος του Βρωμονερού και τους ξέφυγε.
Μάλιστα δύο σφαίρες τον πέτυχαν χωρίς να τον τραυματίσουν. Καθώς έτρεχε, η πρώτη σφαίρα τον βρήκε στο τακούνι του στιβανιού του αφαιρώντας το, ενώ η δεύτερη τον βρήκε στον καρπό του χεριού του καίγοντας το δέρμα του και κόβοντας το λουράκι του ρολογιού του.
Οι Γερμανοί αφού δεν βρήκαν τους αντάρτες συνέλαβαν το γέρο Ξυλουρογιάννη, ενώ εκτέλεσαν, αφού προηγουμένως βασάνισαν με φρικτό τρόπο, τον Μιχαήλ Επανωμεριτάκη ή Γιαννικομιχάλη στο λάκο της Λίμας. Επίσης, συνέλαβαν την αδερφή του καπετάν Χαράλαμπου Γιανναδάκη, Αικατερίνη, και μαζί με τον Ξυλουρογιάννη την οδήγησαν στο δημοτικό σχολείο Κρουσώνα, που ήταν εγκατεστημένο το αρχηγείο των Γερμανών και των συνεργατών τους. Εκεί κρατούσαν και τον Μιχάλη Λυδάκη με τον δωδεκάχρονο γιό του Λευτέρη, τον Αντώνη Κ. Μαμουλάκη με την σύζυγο του Ελευθερία, τον Γεώργιο Βαρδαλαχάκη με την κόρη του Αικατερίνη, τον Μύρων Ξυλούρη, κ.α. Ο Αντώνης Μαμουλάκης εκκλήθη πρώτος για ανάκριση σε διπλανή αίθουσα στην οποία βρισκόταν ο αιμοσταγής Γερμανός Επιλοχίας Φριτς Σούμπερτ,ο οποίος ανέλαβε την διαδικασία της ανάκρισης. Αφού έβρεξαν το παντελόνι του Μαμουλάκη, τον ξάπλωσαν σ’ένα θρανίο του σχολείου μπρούμυτα και άρχισαν να τον χτυπούν με δύο χοντρά πρινένια στυλιάρια στους γλουτούς μέχρι να σπάσουν, για να αποκαλύψει που κρυβόταν ο αντιστασιακός αρχηγός Σατανάς με τους συνεργάτες του .
Η ίδια μέθοδος χρησιμοποιήθηκε και στους υπόλοιπους επί τρεις ημέρες, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Εφόσον δεν κατάφεραν να τους αποσπάσουν πληροφορίες , τους μετέφεραν σέρνοντας τους από τα χέρια, επειδή από το πολύ ξύλο ήταν αδύνατο να περπατήσουν, στην αίθουσα κράτησης.
Η Κατερίνα Γιανναδάκη μεταφέρθηκε στις φυλακές Αγυιάς Χανίων για να παραμείνει δύο περίπου χρόνια. Εκεί μεταφέρθηκαν στην συνέχεια και άλλες Κρουσανιώτισσες όπου και παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα. Κατόπιν μετέφεραν και τους Μαμουλάκη Αντώνιο, Λυδάκη Μιχαήλ και Λευτέρη στην Αυγενική που ήταν η έδρα του Σούμπερτ. Ο Ξυλουρογιάνης, δέθηκε μ’ένα τρίχινο σχοινί από τον λαιμό στο σαμάρι ενός γαϊδουριού το οποίο έσερνε ο Γιώργης Τζουλιάς ή Κανιόρης. Στην πορεία για Αυγενική σταμάτησε μαζί με την συνοδεία του στο χωριό Σάρχο για καφέ, δένοντας τον Ξυλουρογιάννη μαζί με το γαϊδούρι στα σίδερα του παραθυριού του καφενείου και έπειτα όταν οι Σουμπερίτες τελείωσαν με τον καφέ, συνέχισαν την πορεία τους. Στην Αυγενική οι κρατούμενοι Κρουσανιώτες φυλακίστηκαν στο υπόγειο του σπιτιού που είχε επιτάξει ο Σούμπερτ και βασανίζονταν επί οκτώ ημέρες, με καθημερινούς ξυλοδαρμούς και αφαίρεση των νυχιών και των δοντιών με την τανάλια.
Ο Μαμουλάκης απελευθερώθηκε ενώ οι υπόλοιποι αναγκάστηκαν να σκάψουν με τα χέρια τους τον λάκο που επρόκειτο να εκτελεστούν. Την 6-6-1942 έσκαψαν όλοι τους γονατιστοί, εφόσον από το πολύ ξύλο αδυνατούσαν να σταθούν όρθιοι και τουφεκίστηκανι οι: Λυδάκης Μιχαήλ, Λυδάκης Λευτέρης και Ξυλούρης Γιάννης. Στην Αυγενική την 10-6-1942 εκτελέστηκε ο Σπυριδάκης Λευτέρης ενώ την 15-6-1942 μαζί με άλλους πατριώτες και ο Αστρινός Τζωράκης, του οποίου είχαν πυρπολήσει το σπίτι του στον Κρουσώνα πριν μερικές μέρες οι Ναζί .
ΠΗΓΕΣ – ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κρουσώνας Ιστορικές Σημειώσεις .Ανέκδοτο βιβλίο Μύρων Μ Ξυλουρης. 1965
Εθνική Αντίσταση Κρουσώνα. Κων/νος Φανουράκης.1999
Ρίζες Λευτεριάς. Δημητρίου Λεμονάκη.2008