Το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα βρίσκεται στο όρος Ίδη της κεντρικής Κρήτης σε ύψος 1750 μέτρων, σε απόσταση 50 χλμ από την πόλη του Ηρακλείου, και 20 χλμ από τα ιστορικά Ανώγεια. Ιδρύθηκε το 1984 στα πλαίσια συνεργασίας τριών ιδρυμάτων: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, και Max – Planck Institut for Extraterrestrial Physics (Γερμανία). Εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του Αστεροσκοπείου ήταν ο καθηγητής Ιωάννης Παπαμαστοράκης[1], ο οποίος και συντόνισε την ανάπτυξή του μέχρι το 2009, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε ως Ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ιστορικό
Το 1985 διανοίχτηκε δρόμος μήκους 2.5 χλμ. προς την κορυφή του Σκίνακα και κατασκευάστηκε το πρώτο κτήριο – Αστεροσκοπείο, το οποίο από το 1986 στεγάζει τηλεσκόπιο κατόπτρου διαμέτρου 0.3μ. και εστιακού λόγου F 3.2. Τα επίσημα εγκαίνια του Αστεροσκοπείου έγιναν στις 12 Απριλίου 1986[2], από την Βάσω Παπανδρέου, τότε υφυπουργό Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας. Το 1988 αποπερατώθηκε ξενώνας 200 τ.μ. Και τα δύο κτήρια, όπως και μικρό κτήριο για τις γεννήτριες, είναι πετρόχτιστα – προσαρμοσμένα στο βραχώδες περιβάλλον. Η ουσιαστική λειτουργία του Αστεροσκοπείου άρχισε το 1987 μετά την εγκατάσταση ψηφιακής κάμερας CCD και φωτομετρικών φίλτρων. Παράλληλα με τη δημιουργία και την εξασφάλιση της λειτουργικότητας των εγκαταστάσεων στον Σκίνακα αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ, στο Ηράκλειο η απαραίτητη υποδομή σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές για την επεξεργασία των αστρονομικών παρατηρήσεων.
Η επιτυχημένη εγκατάσταση και λειτουργία του πρώτου, πλην όμως με 0.3μ διάμετρο κατόπτρου, μικρού τηλεσκοπίου επιβεβαίωσε και τις άριστες συνθήκες που προσφέρει η κορυφή του Σκίνακα για αστρονομικές παρατηρήσεις υψηλής ποιότητας στην περιοχή της Μεσογείου. Έτσι, αποφασίσθηκε το 1990 στα πλαίσια της συνεργασίας των τριών ιδρυμάτων η επέκταση των εγκαταστάσεων με τη δημιουργία, τον Οκτώβριο του 1995, ενός μεγαλύτερου τηλεσκοπίου με κάτοπτρο διαμέτρου 1.3 μ. Το τηλεσκόπιο αυτό παρέμεινε το μεγαλύτερο στην Ελλάδα μέχρι το 2007 οπότε και εγκαινιάστηκε[3] το τηλεσκόπιο 2.3μ Αρίσταρχος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Το νέο κτήριο του τηλεσκοπίου 1.3μ είναι εξ ολοκλήρου μεταλλικό με θόλο διαμέτρου 8 μ.
Από το έτος 2000 η ηλεκτροδότηση των εγκαταστάσεων στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα γίνεται μέσω φωτοβολταϊκού πάρκου μέγιστης ισχύος 11kW, το οποίο φορτίζει ένα σύστημα μπαταριών χωρητικότητας ~ 120 kW · h.
Το 2006, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Tuebingen της Γερμανίας, εγκαταστάθηκε στον Σκίνακα ένα τρίτο τηλεσκόπιο με το όνομα "Γανυμήδης", με διάμετρο κατόπτρου 0.6 μ., το οποίο λειτουργεί με τηλεχειρισμό μέσω διαδικτύου και διαθέτει μεγάλο οπτικό πεδίο. To τηλεσκόπιο λειτούγησε μέχρι το 2013 οπότε λόγω κακών καιρικών συνθηκών ο παλαιός θόλος καταστράφηκε.
Μετά τη διασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης από ανταγωνιστικά προγράμματα, και με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου Κρήτης, κατασκευάστηκε νέο μεγαλύτερο κτήριο στη θέση του παλαιού με γρήγορο θόλο διαμέτρου 5.3μ από την Baader Planetarium. Τα ηλεκτρονικά του τηλεσκόπιου επίσης αναβαθμίστηκαν και η λειτουργία του ξεκίνησε και πάλι στις 16 Μαΐου 2022.
Τα 25 χρόνια λειτουργίας του Αστεροσκοπείου γιορτάστηκαν σε ειδική τελετή στις 29 Μαΐου 2011.
Από το 2019, οπότε και άρχισε να λειτουργεί το νέο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ, το Αστεροσκοπείο Σκίνακα υποστηρίζεται από το Ινστιτούτο Αστροφυσικής, στα πλαίσια νέου συμφώνου συνεργασίας ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ.
Το 2021 το Αστεροσκοπείο Σκίνακα εντάχθηκε επίσημα στο πρόγραμμα «fibre in the sky» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος[9].
Από την ίδρυσή του μέχρι και σήμερα η εύρυθμη λειτουργία του Αστεροσκοπείου Σκίνακα υποστηρίζεται καθοριστικά από τον Δήμο Ανωγείων και όλους τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι το έχουν περιβάλει με την αγάπη τους και βοηθούν απτά στην επίλυση πληθώρας πρακτικών προβλημάτων που προκύπτουν.
Σε μία προσπάθεια εξοικείωσης του κοινού με την επιστήμη και την τεχνολογία, το Αστεροσκοπείο Σκίνακα προσφέρει μέρες ελεύθερης επίσκεψης κοινού στους χώρους του κάθε χρόνο. Δίδεται η δυνατότητα στους επισκέπτες του να έχουν μια πρώτη γνωριμία της λειτουργίας του Αστεροσκοπείου, να πληροφορηθούν για τα τελευταία επιτεύγματα στην Αστροφυσική και να παρατηρήσουν από το τηλεσκόπιο 1.3μ εφόσον οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν.
Οι ημέρες κοινού για το καλοκαίρι 2023 στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα συμπίπτουν με τις πανσελήνους. Για τον τρέχοντα μήνα, είναι η Πέμπτη 31 Αυγούστου
Επιπλέον, σήμερα Κυριακή 20 Αυγούστου θα οργανωθεί ειδική βραδιά στον "Τόπο του Βοσκού", που βρίσκεται λίγο έξω από τα Ανώγεια.
Κατά τη διάρκεια των ημερών επίσκεψης, το Αστεροσκοπείο είναι επισκέψιμο από τις 18:00-23:00. Οι επισκέπτες θα έχουν όπως πάντοτε τη δυνατότητα να ξεναγηθούν στις εγκαταστάσεις του Αστεροσκοπείου και να παρακολουθήσουν σχετική παρουσίαση, συνήθως έως τις 20:30. Κατόπιν, και μόνο αφού έχει ήδη νυχτώσει αρκετά ώστε να είναι ορατά τα αστέρια, οι επισκέπτες μπορούν να παρατηρήσουν με γυμνό το μάτι, μέσω του τηλεσκοπίου των 1.3 μέτρων, ένα ουράνιο αντικείμενο που θα είναι ορατό εκείνη την περίοδο.
Λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν στο υψόμετρο του Αστεροσκοπείου Σκίνακα, προτείνεται στους επισκέπτες να είναι ντυμένοι κατάλληλα. Να ληφθεί υπόψη ότι το Αστεροσκοπείο είναι Ερευνητική – Επιστημονική εγκατάσταση. Δεν υπάρχουν κοινόχρηστοι χώροι υγιεινής, ικανός αριθμός καθισμάτων για μεγάλο αριθμό επισκεπτών, οι χώροι είναι περιορισμένοι και δεν προσφέρονται για μεγάλης διάρκειας παραμονή κοινού. Επισημαίνουμε ότι σε ημέρες μεγάλης προσέλευσης η αναμονή για την παρατήρηση με το μάτι μπορεί να ξεπεράσει τη μία ώρα. Για τους λόγους αυτούς η επίσκεψη με μικρά παιδιά, όπως και για άτομα με προβλήματα κινητικά, σε ημέρες μεγάλης προσέλευσης δεν συστήνεται.
Επίσης, λόγω της στενότητας του δρόμου προς το Αστεροσκοπείο που εμπεριέχει σοβαρό κίνδυνο ατυχήματος και του περιορισμένου χώρου στάθμευσης στο Αστεροσκοπείο, η επίσκεψη με λεωφορεία τις ημέρες ελεύθερης επίσκεψης του κοινού δεν είναι δυνατή.
Φωτογραφίες από νεφελώματα και αστέρες Σούπερνόβα