Ένα ξεχωριστό κείμενο που μας στέλνει πίσω στον χρόνο στα τέλη της δεκαετίας του 60 και συγκεκριμένα το 1969 ανακαλύψαμε στην σελίδα Τύλισος.
Το κείμενο είναι της Στέλλας Κοκολάκη και γράφτηκε την περίοδο1969-70.
Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο:
Ήθη και έθιμα της Μεγ. Εβδομάδας
Εισερχόμαστε στη Μεγάλη και Αγία Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου, τα οποία κορυφώνονται τη Μεγάλη Παρασκευή και μας οδηγούν στην πιο λαμπρή ημέρα. Μια εβδομάδα κατάνυξης και περισυλλογής.
Σαββάτο του Λαζάρου
Τα παιδιά του σκολειού λένε τα κάλαντα κρατώντας ένα στεφάνι από λουλούδια στερεωμένο απάνω σε ένα ξύλο και μαζώνουν αυγά και λάδι.
Κυριακή τω Βαγιώ Λέγουν:
σήμερό ’ναι τω Βαγιώ
τρώνε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή
τρώτε το παχύ αρνί
και το κόκκινο αυγό.
Κάνουνε βάγια (σταυρούς) από φοίνικα και τση μοιράζουνε στην εκκλησία. Επίσης έχουνε και ένα κλάδο ελιά και παίρνει ο καθένας ένα κλαδάκι.
Μεγάλη Εβδομάς
- Μεγάλη Δευτέρα, μεγάλη μαχαίρα
- Μεγάλη Τρίτη, ο κόσμος μεγάλη κρίση
- Μεγάλη Τετάρτη, ο κόσμος στάχτη
- Μεγάλη Πέμπτη, ο κόσμος πέφτει
- Μεγάλη Παρασκή, μεγάλη ταραχή
Μεγάλη Πέφτη:
Βάφουνε τα κόκκινα αυγά. Είτε σκέτα κόκκινα σαν του Χριστού το αίμα τα αφήνουνε, είτε πλουμιστά: βάνουνε σ’ ένα ντουρμπέτι (λεπτό ύφασμα) το αυγό και αφού βάλουνε ένα φύλλο από λουλούδι στη μια ντου μπάντα (πλευρά) το δένουνε σφιχτά και το βουτούνε στη μπογιά και βάφει όλο και ‘πομένει η ασκιανάδα (σκιά) του φύλλου.
Μεγάλη Παρασκή:
Το πρωί κάνουνε το προζύμι που δα ζυμώσουνε τα λαμπριανά. Πρίν να πάνε στην εκκλησία, συνηθίζεται να πηγαίνουν πρωί-πρωί σ’ ένα ερημοκκλήσι να θυμιάζουνε και κυρίως στην Παναγία. Υπάρχει ένα εξωκκλήσι στο χωριό, η Παναγία η Κερά και εκειά πηγαίνουνε.
Ο δρόμος έχει πολλές κολισαύρες (σαύρες) που τη Μεγάλη Παρασκή βγαίνουνε συνήθως. Δεν πρέπει να τση σκοτώση κανείς γιατί λένε ότι όντε λιγώθηκε (λιποθύμησε) η Παναγία που εσταυρώσανε το γυιό τζη, οι κολισαύρες εφέρανε νερό μέσα στη μπούκα (στόμα) ντης και τη νε ξελιγώσανε.Ύστερα γιαγέρνουνε (γυρίζουν) και πάνε στην εκκλησία. Κάθε μια κρατεί λουλούδια και στολίζουνε τον επιτάφιο τα κορίτσα.
Τη Μεγάλη Παρασκευή τηρείται αυστηρή νηστεία.
Το βράδυ στο σπερνό (εσπερινό) ψάλλεται ο επιτάφιος. Παλαιότερα τόνε ψάλλανε κοπέλες και τόνε ραντίζανε. Σήμερα δε γίνεται αυτό.
Ύστερα «γυρίζουνε» τον επιτάφιο στο χωριό. Κιοσάς που σηκώνει το Σταυρό πρέπει νάχει νηστέψει 15 μέρες και είναι πολύ τιμητικό γι’ αυτόν. Ο Σταυρός έχει απάνω στεφάνι από λουλούδια, από λεμονανθούς και πολλά αφιερώματα, πετσέτες, κεντήματα κλπ.
Συνορίζονται ποιός δα κρατά τον επιτάφιο στο γύρισμα και λένε πως μια φορά τα παλιά χρόνια τόνε κάμανε τέσσερα κομμάθια εκειά που εμαλώνανε ποιός θα πρωτοπιάσει. Όντε γυρίζει ο επιτάφιος πρέπει να στέκει ο καθενείς (από όπου περνά) στην πόρτα και να τονε θυμιάσει. Οι ακολουθούντες λένε «Χρόνια Πολλά».
Άμα γιαγύρει (γυρίσει) στην εκκλησία τονε στένουνε στην πόρτα ψηλά και περνά ο κόσμος από κάτω (τρυποπέρασμα).
Άμα γυρίσουνε στο σπίτι ζυμώνουνε τα κουλούρια και κάνουνε και πουλιά με κόκκινα αυγά.
Το Μεγάλο Σαββάτο:
Το πρωί στην εκκλησία πάνε λίγοι και μερικά κορίτσια ξεστολίζουνε τον επιτάφιο και παίρνουνε και όσοι είναι εκειά «καλορίζικα» όπως τα λένε.
Το Σαββάτο αυτό κάνουνε τα τσουρεκάκια και καλιτσούνια του φούρνου και σφάζουνε άμα έχουνε αρνί, ως επί το πλείστον όμως ριφάκι (κατσικάκι).
Ανέπησμα του προζυμιού
Κάνουνε το προζύμι τσ’ αναστάσεως.
Το κάνουνε μέσα σε μια φλυτζάνα. Το αρχινούνε το Σαββάτο το πρωί με την πρώτη Ανάσταση και το ξανακάνουνε άλλες δυο φορές. Το βράδυ και το μεσημέρι τση Κυριακής. Κι ανεβαίνει μοναχό ντου.
Σαββάτο βράδυ:
Γίνεται τα μεσάνυχτα η β’ Ανάσταση, όξω στον πέργεβλο (περίβολο) της εκκλησίας. Επικρατεί η συνήθεια ο καθένας να πιάνει ένα κλαδάκι ή από τα δέντρα ή από τα λουλούδια που είναι … εκεί και όταν θα πει ο παππάς «Χριστός Ανέστη» το κόβουνε όλοι μονομιάς. Το κλαδί αυτό άμα το φυτέψεις, οπωσδήποτε θα πιάσει.
Ύστερα γυρίζουνε στο σπίτι και σκουντρούν (τσουγκρίζουν) το κόκκινο αυγό.
Παλαιότερα, άμα γινόταν η Ανάσταση, και πήγαινε ο παππάς να μπει μέσα, του κλούσε την πόρτα ο επίτροπος και ο παππάς έλεγε τρείς φορές το «Άρατε πύλας» και την τρίτη φορά έδιδε μια ανεποδαρά (κλωτσιά) και άνοιγε θριαμβευτικά.
Λαμπρή–Κυριακή:
Όλη την ημέρα χτυπούνε οι καμπάνες χαρμόσυνα. Το μεσημέρι (11 η ώρα) γίνεται η γ’ Ανάσταση και η περιφορά της πάλι στο χωριό από τον ίδιο δρόμο που γυρίζουνε τον επιτάφιο. Χαιρετισμός γι’ αυτή τη μέρα και για όλη την επόμενη εβδομάδα είναι το:
– «Χριστός Ανέστη»
– «Αληθώς Ανέστη» (απόκρισις)
Δευτέρα του Πάσχα:
Το πρωί γίνεται στο νεκροταφείο το μνημόνεμα των νεκρών και καθενείς που έχει αποθαμένο, πάει πανιέρι που έχει μέσα κουλούρια Πασχαλιάτικα, αυγά κόκκινα, τσουρέκια, τυρί κλπ. Αφού τα μνημονέψουνε τα μοιράζουνε.
—– ΚΕΙΜΕΝΟ —–
Στέλλα Κοκολάκη1969-70 Τύλισος – Συγκέντρωση λαογραφικού υλικού
—– ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ —–
14-Απρ-2017 Τύλισος -Νίκος Χαλκιαδάκης (φωτογράφος)