Λίγο έξω από το χωριό Σκοτεινό Πεδιάδος βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής. Ένα εξαιρετικής σημασίας σπήλαιο, καθώς εκτός από τον πλούσιο φυσικό διάκοσμο, με σταλακτίτες , σταλαγμίτες , σπάνια διάφανα έντομα ,νυχτερίδες και λαβυρινθικές διόδους που καταλήγουν σε μια μεγάλη αίθουσα στο βάθος του, ο χώρος χρησιμοποιούνταν και για λατρευτικές εκδηλώσεις.
Μέσα στο χώρο , οι ντόπιοι αλλά και οι σπηλαιολόγοι δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη διαχείριση των σπηλαίων , αλλά και τις συνήθειες ζωής των προϊστορικών ακόμη ανθρώπων.
Ένας μαγικός κόσμος τα άδυτα των σπηλαίων με ανόργανα και οργανικά αποθέματα , προσχώματα και ιδιαίτερες υδρογραφικές και μετερεωλογικές συνθήκες στο εσωτερικό τους.
Γιατί τα σπήλαια αποτέλεσαν το πρώτο φυσικό καταφύγιο για τον άνθρωπο;
Από τους ιστορικούς χρόνους έχουμε τα πρώτα στοιχεία για τους πρώτους σπηλαιολόγους. Μια επιγραφή από το 1100 π. χ μαζί με το πορτραίτο του Ασσύριου βασιλιά Tiglath Pileser στην είσοδο ενός βραχώδους τούνελ που σχηματίζεται από τον ποταμό Εφράτη , μας πληροφορεί για την επίσκεψη του βασιλιά στο χώρο. Έρευνες πραγματοποιούνται από διάφορες χώρες για το σταλακτιτικό υλικό και τη χρήση του στη φαρμακολογία. Οι Κινέζοι μάλιστα εξελίσσουν τις έρευνες αυτές και χρησιμοποιούν υλικό από απολιθωμένα ζώα για ιατρικούς λόγους.
Η επιστημονική έρευνα για τα σπήλαια γνωρίζει μεγάλη άνθηση τα τελευταία χρόνια με την χρονολόγηση αποθεμάτων , η γεωλογία προχωρεί την έρευνα της στρωματογραφίας, η γεωφυσική ερευνά σεισμολογικούς παράγοντες ενώ πολύ αποκαλυπτικές βραχογραφίες που άφησαν πίσω τους οι προϊστορικοί άνθρωποι, μας δίνουν πληροφορίες,που υπερβαίνουν την απλούστευση ότι ο άνθρωπος κατέφευγε σε αυτά για να προστατευτεί .
Η φυσική ερευνά το μικροκλίμα των σπηλαίων, η μηχανική μελετά τα ιζήματα και τα πετρελαϊκά αποθέματα , ενώ η ιατρική αναπτύσσει και κλάδο σπηλαιοθεραπείας. Και φυσικά υπάρχει και η τουριστική αξιοποίησή τους.
Στην Ελλάδα η πρώτη αξιοποίηση των σπηλαίων έγινε για την εξαγωγή νίτρου για λόγους παρασκευής πυρίτιδας , τα χρόνια που οι Έλληνες έψαχναν απελπισμένα να εξασφαλίσουν πολεμικό υλικό. Μετά την απελευθέρωση και με την αποστράγγιση της Κωπαΐδας και τμημάτων του οροπεδίου της Τρίπολης έγινε το πρώτο βήμα για την καταγραφή σπηλαίων και καταβοθρών. Στην Κρήτη το 1999 ιδρύθηκε Σπηλαιολογικός όμιλος Κρήτης , ο οποίος ανέλαβε και την καταγραφή με σύγχρονες μεθόδους χαρτογράφησης και φωτογράφησης των υπόγειων και υπέργειων καρστικών γεωμορφών.
Στην Κρήτη έχουν καταγραφεί σε ολόκληρο το νησί πάνω από 5.000 σπήλαια χάρη στις μελέτες μεγάλων σπηλαιολόγων όπως ο Ελευθέριςο Πλατάκης και το ζεύγος Πετροχείλου. Σχετικά με την ύπαρξή τους στο νησί , θα λέγαμε ότι οι ίδιοι οι ορεινοί όγκοι στο νησί αποτελούν αυτόνομα καρστικά πάρκα , όπως τα Λευκά Όρη , που κρύβουν στα έγκατά τους μερικά από τα βαθύτερα και πλουσιότερα σπηλαιοβάραθρα της Ευρώπης. Ο Ψηλορείτης στα σπλάχνα του κρύβει σπηλαιοβάραθρα που δημιουργούν δαιδαλώδη υπόγεια βάραθρα ποταμών , το ίδιο και τα Λασηθιώτικα βουνά. Εκτός όμως από αυτά τα σπήλαια σε κάθε φαράγγι, του πεδιάδα και λόφο συναντάμε εκατοντάδες σπήλαια που έχουν συνδεθεί με τις ζωές των ανθρώπων και τα τελετουργικά των θρησκειών από τα πανάρχαια χρόνια.
Για πάνω από δύο αιώνες οι μινωίτες εισέρχονταν σε αυτά τα κοιλώματα της γης για να θάψουν τους νεκρούς τους, η ιερότητα των σπηλαίων συνδέονταν με τη μητέρα γη, καλλιεργούσε τη λατρεία τους και έθρεφε το μυστικισμό και τις απόκρυφες τελετές τους. Τα σπήλαια ως ναοί, καταφύγια, τόποι λατρείας, ασκηταριά ακόμη και ψυγεία , κρύβουν ένα κόσμο που μένει να αποκαλυφθεί.
Σ.Χ