Οι παραδόσεις που αφορούν την κρητική γη είναι πολλές. Οι περισσότερες
γεννήθηκαν στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς και αναδεικνύουν το φρόνημα, την πίστη
αλλά και το πείσμα των Κρητών , που μάχονταν να ενωθούν με την ελεύθερη Ελλάδα. Μια
πολύ όμορφη παράδοση αφορά στο χωριό Κάτω Ρίζα στους πρόποδες της Δίκτης.
Η θεία τιμωρία σε αυτόν που πάει ασεβής να αλώσει τα ιερά και τα όσια ενός λαού. Η πίστη ότι ο Θεός και οι Άγιοι είναι σύμμαχοι στους αγώνες για τη λευτεριά και η Κρήτη στηρίχτηκε πολλές φορές
σε αυτήν την πίστη , καθώς οι εκπρόσωποι της , οι ιερείς δε δίστασαν να πάρουν τα όπλα
και να πολεμήσουν προστατεύοντας , τόσο τα μοναστήρια και τις εκκλησιές , όσο και το
ποίμνιό τους ,από τους εξευτελισμούς και το γιαταγάνι.
Οι Τούρκοι που ζούσαν στη Ρίζα ,δεν επέτρεπαν να λειτουργούν στα χωριά εκεί σχολεία.
Κανείς κατακτητής δεν αφήνει να μορφωθούν τα παιδιά , γιατί η μόφωση δηλώνει αμφισβήτηση και η αμφισβήτηση του κατακτητή , δεν αφήνει τη συνείδηση των νέων να υποταχθεί. Στην Κάτω Ρίζα όμως , δεν κατοικούσαν Τούρκοι. Οι κάτοικοι βέβαια πλήρωναν βαριά φορολογία στους κατακτητές
αλλά είχαν σχολείο και μάζευαν ότι μπορούσαν για να μπορούν να το λειτουργούν
αμείβοντας το δάσκαλο με το να και με το άλλο .
Στέλνει τότε ο πασάς της πόλης μια ομάδα Τούρκων , με αρχηγό τον Αλή- Σκορδά, να πάνε να οικίσουν και σε εκείνα τα χωριά και να κατασχέσουνε ελεύθερα ότι θέλανε από τους χριστιανούς . Η χάρη όμως της Αγίας Τριάδας, που η εκκλησία της ήταν χτισμένη στη μέση του χωριού, δεν τους άφησε.
Ο αρχηγός , ο Σκορδάς , πριν ξεκινήσουν είδε ένα όνειρο προφητικό. Πως , από τα παράθυρα της
εκκλησιάς έβγαιναν φωτιές, χωρίς η εκκλησία αυτή καθ αυτή να καίγεται. Κάθε μαύρο
πουλί που πλησίαζε έπεφτε κάτω νεκρό. Την επόμενη μέρα φτάνοντας στο χωριό ,
παρατήρησαν , ένα λαμπερό , χρυσαφένιο σύννεφο να απλώνεται , να σκεπάζει και να
σβήνει από τα μάτια τους ολόκληρο το χωριό. Ο Αλή- Σκορδάς διέταξε την ακολουθία του
να σύρουν τα γιαταγάνια τους και να ορμήσουν μέσα στο σύννεφο. «Σφάξτε όποιον
γκιαούρη βρείτε . Ποιος ξέρει πάλι τι σκαρφίστηκαν οι άπιστοι».
«Ο Αλλάχ που είναι πιο δυνατός από τον Θεό των γκιαούρηδων θα μας προστατέψει».
Δεν πρόφτασε να τελειώσει τη διαταγή του και το σύννεφο με το χωριό χάθηκε , σα να το
σήκωσε μαζί του. Έμεινε μόνο η εκκλησιά , φλεγόμενη μα μη καιόμενη. Ο Τρούλος της
ανοίγει και ένα άσπρο πουλί σα μεγάλο περιστέρι , ξεπετάχτηκε και κατευθυνόταν προς τα
πάνω του. Όσο πλησίαζε γίνονταν όλο και μεγαλύτερο και περίλαμπρο. Ο Σκορδάς
κοκάλωσε. Η λάμψη ήταν τόσο δυνατή που όλα σκοτείνιασαν γύρω του . Την επόμενη
ξύπνησε και δεν έβλεπε. Η ακολουθία, του γύρισε πίσω στον πασά και εξιστόρησε τα
γεγονότα . Ο πασάς , βλέποντας τυφλό τον αρχηγό τους, διέταξε να παρατήσουν ήσυχο το
χωριό . Από τότε στην Κάτω Ρίζα Τούρκος δεν ξαναπάτησε , μα ούτε κι ο Σκορδάς βρήκε ξανά το φως του.
Συραγώ Χορταριά