Γράφει η Μαρία Τριγώνη
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης, Κοινωνική Λειτουργός, Πολιτικός Επιστήμονας
Τα βότανα φαίνεται να κατέχουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου από την αρχαιότητα ως σήμερα. Φασκομηλιά, φλισκούνι, έρωντας, δάφνη, χαμόμηλο, μαντζουράνα, δεντρολίβανο, θυμάρι, δυόσμος, βασιλικός, θρούμπα, κόλιανδρο, λεβάντα, λουίζα και τόσα άλλα μπορούμε να παραθέσουμε, που ακόμα και σήμερα στην καθημερινή χρήση τους είναι οικεία, ή οι μυρωδιές τους μας κάνουν να αναπολούμε παιδικά βιώματα από μια άλλη εποχή.
Οι γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με τις θεραπευτικές και αρωματικές ιδιότητες των φυτών αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη της λαϊκής θεραπευτικής σε ολόκληρο το Δυτικό κόσμο. Αναφορές για βότανα έχουμε από την εποχή του Ομήρου, αλλά ο Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης ήταν αυτοί που χρησιμοποίησαν διάφορα φυτά για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο Όμηρος αναφέρετε σε γιατρούς της αρχαιότητας ως τους "ριζοτόμους" (πρακτικοί γιατροί – βοτανολόγοι που καλλιεργούσαν τα φαρμακευτικά φυτά ή τα μάζευαν από τα δάση). Ριζοτόμοι παρουσιάζονται και στην Κρήτη, οι οποίοι γνώριζαν ένα μεγάλο αριθμό φυτών με αποκλειστική θεραπευτική χρήση, είτε με τη μορφή αφεψημάτων, είτε με τη μορφή εμπλάστρων και αλοιφών.
Τα βότανα φαίνεται να αποτελούσαν πολύ σημαντικό κομμάτι στη ζωή των Μινωϊτών καθώς στη θεραπευτική τους συμπεριλαμβάνονταν διάφορα αρωματικά φυτά της Κρήτης, με διάφορες πρακτικές εφαρμογές, όπως γητειές, αιθέρια έλαια, αναθήματα, βότανα κ.α. που διατηρούνται έως και σήμερα. Γενικότερα, κατά τη Μινωική Εποχή τα βότανα εξάγονταν στην Αίγυπτο και στη Μέση Ανατολή. Αντιστοίχως, οι Κρήτες έφεραν βότανα που δεν ευδοκιμούσαν στο νησί από αυτές τις περιοχές.
Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες τεκμηριώνουν ότι η θεραπευτική χρήση των βοτάνων έχει πληθώρα θετικών αποτελεσμάτων στην υγεία του ατόμου. Τα βότανα έχουν χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτική μορφή φροντίδας υγείας σε καθημερινή βάση τόσο για τη πρόληψη όσο και για τη θεραπεία ασθενειών. Συγκεκριμένα οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα βότανα όταν νιώσουν κάποια αδιαθεσία, στο κρυολόγημα, στο βήχα, στο στομαχόπονο, στο έλκος στομάχου, στο πονόδοντο, στα τσιμπήματα εντόμων αλλά και προληπτικά.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα έχει ξεκινήσει συστηματικά στην Ελλάδα η προσπάθεια συστηματικής καταγραφής της αυτόχθονης γνώσης, καθώς η αποτύπωση της γνώσης και της εμπειρίας των παραδοσιακών ή αυτόχθονων πρακτικών και θεραπευτικών βοτάνων αποτελεί αναγκαιότητα για τη διατήρηση του παραδοσιακού πλούτου από γενιά σε γενιά, ώστε να μη χαθεί με το πέρασμα του χρόνου. Η αξιοποίηση των παραδοσιακών και εναλλακτικών θεραπειών που έχουν τις ρίζες τους αιώνες πριν, αποτελεί δείγμα πολιτισμού και εξέλιξης του ανθρώπου, με σεβασμό και αγάπη προς τη φύση που δίνει απλόχερα τα βότανα στον άνθρωπο.
Η καταγραφή, ταξινόμηση των πληροφοριών της λαϊκής παραδοσιακής θεραπευτικής κρίνεται επιτακτική. Πολλές ανεκτίμητες πληροφορίες ίσως έχουν διασωθεί με τον προφορικό λόγο σε περιοχές που έχουν παράδοση στη χρήση βοτάνων και άλλες ίσως έχουν χαθεί. Σημαντικές πληροφορίες για τη γνώση και τη χρήση των αρωματικών βοτάνων και των θεραπευτικών πρακτικών στις Αρχάνες Κρήτης έχουν αποτυπωθεί σε σχετική μεταπτυχιακή εργασία του Τμήματος Ιατρικής Σχολής, του Πανεπιστημίου Κρήτης, της κας Λαδουκάκη, όπου είχα την τιμή να είμαι συνεπιβλέπουσα καθηγήτρια μαζί με τον αγαπητό επιβλέποντα καθηγητή κο Λιονή Χρήστο, αρκετά χρόνια πριν.
Είναι σημαντική η διάσωση της αυτόχθονης γνώσης και της λαϊκής θεραπευτικής στο χρόνο και η ενεργοποίηση θα πρέπει να είναι πολύπλευρη, τόσο από την πολιτεία, τους τοπικούς φορείς, τους πολιτιστικούς συλλόγους, τη κοινότητα, όσο και από τα ίδια τα άτομα, ώστε να πραγματοποιηθεί μία συστηματική προσπάθεια για καταγραφή, μελέτη και αξιοποίηση της γνώσης αυτής από τις νεότερες γενεές. Αυτή η προσπάθεια μπορεί να στοχεύει στην άμεση επανασύνδεση του ανθρώπου με τη φύση, κάτι που αποτελεί ένδειξη πολιτισμού.