* Άρθρο της Μαρίας Τριγώνη
Καθώς καταγράφεται αύξηση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού ο ρυθμός γήρανσης τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί ραγδαία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών αντιπροσωπεύουν σήμερα στη χώρα μας ποσοστό πάνω από το 21,3% του πληθυσμού και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2030 θα είναι περίπου το 30% του πληθυσμού ενώ το 2050 θα πλησιάσουν το 1/3 του πληθυσμού.
Βλέποντας τα παραπάνω στοιχεία αντιλαμβανόμαστε ότι το στοίχημα για υγιή γήρανση πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Στο πλαίσιο αυτό, ο ΟΗΕ κήρυξε επίσημα τη δεκαετία 2021-2030 ως «Δεκαετία υγιούς γήρανσης», με στόχο τη βελτιστοποίηση της «λειτουργικής ικανότητας» των ηλικιωμένων και της μακροζωίας, αλλά με υγιή και ευχάριστο τρόπο.
Ενεργός γήρανση σημαίνει να μεγαλώνουμε με καλή υγεία και ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας, να αισθανόμαστε ικανοποιημένοι από τη εργασία μας, ανεξάρτητοι στην καθημερινή μας ζωή και πιο ενεργοί πολίτες. Άσχετα από την ηλικία να μπορούμε να συμμετέχουμε δραστήρια στην κοινωνία και να απολαμβάνουμε μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Οι ανάγκες των ηλικιωμένων ατόμων
Καθώς οι ανάγκες των ηλικιωμένων ατόμων είναι πολλές και διαφοροποιούνται, κάθε ηλικιωμένο άτομο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μοναδική «βιοψυχοκοινωνική οντότητα».
Η Τρίτη ηλικία συνοδεύεται από συγκεκριμένες βασικές ανάγκες που πολλές φορές δεν μπορούν να καλυφθούν. Περιγράφονται προβλήματα στην υγεία, χρόνια νοσήματα, δυσλειτουργίες που επηρεάζουν την λειτουργικότητα του ανθρώπινου συστήματος. Επίσης οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν την ζωή τους καθώς με χαμηλό εισόδημα ή στέρηση οικονομικών πόρων είναι πιο ευάλωτοι να καλύψουν τις ανάγκες μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης. Όσον αφορά τις ψυχοκοινωνικές και πνευματικές ανάγκες των ηλικιωμένων έχει διαπιστωθεί ότι η πνευματικότητα αποτελεί ευεργετική πηγή φροντίδας, ιδιαίτερα για τους ηλικιωμένους με χρόνιες και απειλητικές ασθένειες. Η ικανοποίηση και η φροντίδα των αναγκών των ηλικιωμένων πρέπει να ανταποκρίνεται στο επίπεδο της αξιοπρεπούς διαβίωσης, της διατήρησης της ποιότητας ζωής για να συνεχίσουν να συμμετέχουν στην κοινωνία ως ενεργά μέλη όσο το δυνατόν περισσότερο.
Τα προβλήματα των ηλικιωμένων
Οι μεταβολές που επέρχονται στην Τρίτη ηλικία και τα προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι καθημερινά οι ηλικιωμένοι ποικίλουν και διαφέρουν για τον καθένα ξεχωριστά. Η εκπαίδευση του ηλικιωμένου, ο τρόπος με τον οποίο έζησε από την παιδική ως την ενήλικη ζωή τους, η υγεία του καθώς και η οικονομική κρίση αποτελούν μερικούς από τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την εμφάνιση των προβλημάτων. Τα σημαντικότερα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ηλικιωμένοι αφορά στον βιολογικό τομέα, είναι πιο επιρρεπή στις χρόνιες και εκφυλιστικές ασθένειες, γεγονός που απαιτεί μακροχρόνια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Εκτός τα σημαντικά προβλήματα στην σωματική τους υγεία σημαντικό ρόλο παίζει η ψυχική τους υγεία και τα ψυχοσυναισθηματικά τους προβλήματα. Πολύ συνηθισμένο θέμα είναι η μοναχικότητα των ηλικιωμένων και πολλές μελέτες υπογραμμίζουν ότι η μοναξιά είναι ένα σημαντικό πρόβλημα των ηλικιωμένων, καθώς το 40% έως 50% των ατόμων άνω των 80 ετών αναφέρουν ότι νιώθουν μόνοι με δυσάρεστα συναισθήματα. Επιδιώκουν να αποσύρονται και να απομονώνονται, συχνά εμφανίζουν συναισθηματικές διαταραχές και κοινωνική περιθωριοποίηση. Η κατάθλιψη αποτελεί την πιο συχνή διαταραχή ψυχικής υγείας στην Τρίτη Ηλικία με ποσοστό εμφάνισης 11-16%, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν χρόνιες σωματικές ασθένειες και ιδρυματοποίηση.
Επίσης σημαντικό ρόλο στη ζωή των ηλικιωμένων παίζουν τα κοινωνικά προβλήματα. Ο ηλικιωμένοι πιθανόν να έχουν μειωμένο εισόδημα, οικονομικές ανισότητες ως χαμηλοσυνταξιούχοι και που μπορεί να δημιουργήσει επιβάρυνση σε άλλα μέλη της οικογένειας. Συχνό φαινόμενο είναι να αντιμετωπίζουν προβλήματα κατοικίας και περιβάλλοντος. Μπορεί να διαβιούν σε ακατάλληλες συνθήκες στέγασης και προσωπικής υγιεινής, να υποσιτίζονται ή και να παραμελούνται. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι ηλικιωμένοι αφενός μπορεί να μην ανταπεξέρχονται στην αυτοφροντίδας τους, να έχουν ανάγκη υποστήριξης και καθημερινής βοήθειας, αφετέρου ή συμβίωση πολυάριθμων ατόμων μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις των μελών της οικογένειας.
Επίσης, στα προβλήματα των ηλικιωμένων συγκαταλέγονται η λανθασμένη κοινωνική συμπεριφορά απέναντι τους και οι στάσεις που υιοθετούν οι νεότεροι καθώς συχνά τους φέρονται πατερναλιστικά και βλέπουν τον ηλικιωμένο με συγκατάβαση ή τον θεωρούν βάρος. Η παραπάνω συμπεριφορά έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία στερεοτύπων. Πολλές φορές τα άτομα νεότερων ηλικιών εκλαμβάνουν τα γηρατειά ως ασθένεια, ως μια προβληματική κατάσταση με υποτιμητική κοινωνική συμπεριφορά απέναντι στους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα τα στερεότυπα που τα περισσότερα αν όχι όλα έχουν αρνητική πλευρά.
Επιπλέον πολλά προβλήματα των ηλικιωμένων οφείλονται στο γεγονός ότι οι υπηρεσίες υγείας και δομές κοινωνικής προστασίας, δεν είναι φιλικά προσκείμενες στην Τρίτη ηλικία. Η προσβασιμότητα τους είναι ελλιπής με αποτέλεσμα να αισθάνονται κοινωνικά αποκλεισμένοι.
Αξιοπρεπής διαβίωση ηλικιωμένων και ποιότητα ζωής
Η ποιότητα ζωής είναι μια σύνθετη έννοια που αντικατοπτρίζει την αντίληψη του ατόμου για τη θέση του στη ζωή, μέσα στο πλαίσιο του πολιτισμού και των αξιών του κοινωνικού συστήματος όπου ζει, σε σχέση με τους προσωπικούς στόχους, προσδοκίες, πρότυπα και ανησυχίες του.
Οι διαστάσεις της ποιότητας ζωής περιλαμβάνουν: καλή υγεία, ανεξαρτησία, ενεργητικότητα, καλές κοινωνικές/υγειονομικές υπηρεσίες, καλές οικογενειακές και φιλικές σχέσεις, καλή σύνταξη/εισόδημα, ικανοποίηση από τη ζωή, ποιότητα της κατοικίας, ποιότητα περιβάλλοντος νέες ευκαιρίες μάθησης. Αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης σημαίνει η ικανότητα να ζεις μια υγιή ζωή, που εγγυάται τη φυσική και κοινωνική κινητικότητα, επικοινωνία και συμμετοχικότητα στη ζωή της κοινότητας και το δικαίωμα σε επαρκές επίπεδο διαβίωσης, με κατάλληλη τροφής, ένδυση, στέγαση και τη συνεχή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης.
Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής δεν συνοδεύεται πάντα από καλή ποιότητα ζωής. Η «ποιότητα ζωής» στην τρίτη ηλικία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως την καλή σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου, την ικανότητά του να επιτελεί τις καθημερινές του συνήθεις δραστηριότητες ώστε να έχει μια ανεξάρτητη διαβίωση, την οικονομική του ανεξαρτησία, αλλά και την κοινωνική του συμμετοχή και στήριξη από τα κοινωνικά δίκτυα.
Σημαντικός για τους ηλικιωμένους είναι ο ρόλος της οικογένειας αλλά και η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών για την κατανόηση των ειδικών προβλημάτων των υπερηλίκων. Φαίνεται λοιπόν πως η φροντίδα των υπερηλίκων είναι σημαντικός στόχος όχι μόνο των φροντιστών τους αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η «Δεκαετία Υγιούς Γήρανσης» εστιάζει σε 4 βασικούς τομείς δράσης στοχεύει στη:
α) Δημιουργία φιλικών κοινωνιών και περιβάλλοντος προς την Τρίτη ηλικία που επιτρέπουν την πρόσβαση σε συστήματα υγείας, τεχνολογία, υπηρεσίες.
β) Αντιμετώπιση των ηλικιακών διακρίσεων, του «ageism», που αποκλείει τους μεγαλύτερους ανθρώπους από την ενεργό δράση με μόνο κριτήριο την ηλικία και όχι τις ικανότητες, τη γνώση ή/και την εμπειρία.
γ) Παροχή της ολοκληρωμένης φροντίδας, που αφορά σε όλες τις υπηρεσίες υγείας στην πρόληψη, θεραπεία και αντιμετώπιση ασθενειών με χαμηλό κόστος.
δ) Πρόσβαση στη μακροχρόνια φροντίδα, η οποία απευθύνεται σε άτομα μη αυτοεξυπηρετούμενα με ανάγκη για μόνιμη υποστήριξη.
Οι τρέχουσες εξελίξεις, η γήρανση του πληθυσμού, η κρίση της οικογένειας, η οικονομική κρίση ασκούν πίεση στην εξεύρεση λύσεων και μεταρρυθμίσεων στον τομέα δράσεων της κοινωνικής πολιτικής του Δήμου, που μέσα από δομές, υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης θα συμβάλουν στην κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ευημερία των ηλικιωμένων δημοτών.
Και όταν μιλάμε για την έννοια της κοινωνικής ευημερίας περιγράφουμε την ικανοποίηση αναγκών των ανθρώπων σε όλες τις περιοχές του δήμου καθώς η ζωή στις αγροτικές περιοχές διαφέρει συγκριτικά με τη ζωή στην πόλη. Στα περισσότερα από τα χωριά του Δήμου Μαλεβιζίου οι κάτοικοι είναι ηλικιωμένοι, που ζουν συνήθως μόνοι τους χωρίς επαρκή υποστηρικτικά δίκτυα. Αναγκαία η δημιουργία και η υιοθέτηση ενός σχεδίου διαχείρισης και στρατηγικών, με στόχο μια ολοκληρωμένη εξατομικευμένη φροντίδα των ηλικιωμένων.
Επιδίωξη παρεμβάσεων θα είναι ένας πιο «κοινωνικός Δήμος», με βασική προτεραιότητα την υγιή γήρανση και η υποστήριξη των κοινωνικών δικαιωμάτων των ηλικιωμένων.“Add life to years, not just more years to life” (Να προσθέσουμε ζωή στα χρόνια και όχι απλώς περισσότερα χρόνια στη ζωή).
* Η Μαρία Τριγώνη είναι Υποψήφια Δημοτική Σύμβουλος με την παράταξη «Το Μαλεβίζι Μπορεί» του Μενέλαου Μποκέα